Atopowe zapalenie skóry (AZS, dermatitis atopica, niegdyś świerzbiączka) to jedna z najczęściej diagnozowanych alergicznych chorób skóry. Towarzyszy jej dokuczliwy świąd i liszajowacenie skóry. Charakterystyczne jest, że przebiega z okresami zaostrzeń i remisji.
Atopowe zapalenie skóry (AZS, dermatitis atopica, niegdyś świerzbiączka) to jedna z najczęściej diagnozowanych alergicznych chorób skóry. Towarzyszy jej dokuczliwy świąd i liszajowacenie skóry. Charakterystyczne jest, że przebiega z okresami zaostrzeń i remisji.
Początki AZS przypadają zwykle na wczesne lata dziecięce. W zależności od wieku zmiany
lokalizują się w różnych miejscach. W obrazie klinicznym AZS wyróżnia się trzy fazy choroby:
niemowlęcą (do 2. r. ż.),
dziecięcą (od 3 do 11 r. ż.),
młodzieżową/osób dorosłych (od 12 do 23 r. ż. lub dłużej).
Atopowe zapalenie skóry u niemowląt może pojawić się zaraz po urodzeniu. Początkowe objawy to
przede wszystkim rumień i zasychający wysięk. Zmiany lokalizują się głównie na policzkach, z czasem się
rozprzestrzeniają. Pojawiają się także na owłosionej skórze głowy, kończynach i tułowiu.
Atopowe zapalenie skóry u dzieci pojawia się najczęściej w dołach łokciowych i podkolanowych,
na nadgarstkach i kostkach oraz na karku. U starszych dzieci oraz osób dorosłych z czasem choroba bywa
ograniczona. Może dochodzić do pobrużdżenia i pogrubienia skóry.
Przyczyny atopowego zapalenia skóry
Atopowe zapalenie skóry to zapalne schorzenie skóry o niewyjaśnione etiologii. Przyjmuje się,
że jest wywołane genetycznie uwarunkowaną nieprawidłową reakcją immunologiczną na antygen. Kontakt z nim prowadzi
do produkcji immunoglobuliny E (IgE), która łączy się z komórkami odpornościowymi skóry. Pojawia się odpowiedź
zapalna.
Najczęstsze przyczyny zaostrzeń atopowego zapalenia skóry to:
czynniki wysuszające skórę,
czynniki drażniące skórę mechanicznie,
narażenie na alergeny, także wziewne i pokarmowe,
nadmierne pocenie,
bardzo wysoka i bardzo niska temperatura otoczenia,
Charakterystycznym objawem AZS jest silny i uporczywy świąd w zmienionych chorobowo miejscach,
zwykle nasilający się wieczorem i w nocy. Towarzyszą mu zmiany skórne (zmiany ostre, zmiany podostre i zmiany
przewlekłe). To suchość, zaczerwienienie, łuszczenie, rogowacenie przymieszkowe i wyprysk. W związku z drapaniem
skóry pojawiają się tak zwane przeczosy. Z czasem dochodzi do lichenizacji lub zliszajcowacenia, a także
uszkodzenia skóry. Częste są wtórne nadkażenia bakteryjne.
Poza charakterystycznymi zmianami atopowymi, obserwuje się również mniej specyficzne objawy,
takie jak:
ciemne przebarwienia, cienie pod oczami,
rogowacenie przymieszkowe (tzw. kurza skóra),
wydatne bruzdy na dłoniach,
dodatkowy fałd skórny pod dolną powieką (fałd Morgana),
dermografizm biały (po podrażnieniu skóry ta staje się bledsza).
U około połowy chorych rozwijają się inne choroby atopowe, w tym astma oskrzelowa.
Objawy AZS pojawiają się często bez uchwytnej przyczyny i przeplatane są okresami
bezobjawowymi. Częstość i nasilenie rzutów AZS zmniejsza się zwykle z wiekiem. U znacznej części osób dorosłych
następuje samoistna remisja.
Diagnostyka atopowego zapalenia skóry
Jak rozpoznać atopowe zapalenie skóry? W tym celu opracowano kryteria rozpoznawcze AZS
(kryteria Hannifina-Rajki). Zgodnie z wytycznymi poszukuje się tzw. dużych i małych cech choroby.
Do kryteriów głównych dużych należy:
świąd skóry,
charakterystyczny wygląd i umiejscowienie zmian skórnych,
przewlekły i nawrotowy przebieg choroby,
obecność u pacjenta lub najbliższej rodziny chorób o podłożu atopowym.
Do kryteriów głównych małych zalicza się na przykład:
suchość skóry,
rogowacenie skóry wokół mieszków włosowych,
zacienienia wokół oczu,
zaostrzenia wywołane stresem lub narażeniem na alergeny środowiskowe,
podwyższony poziom IgE w surowicy krwi.
Aby rozpoznać AZS konieczne jest stwierdzenie co najmniej 3 z 4 objawów głównych oraz co
najmniej 3 objawów dodatkowych. Gdy rozpoznanie nie jest jasne, wykonuje się badania dodatkowe (oznaczenie poziomu
IgE w surowicy, skórne testy alergiczne).
Ważne jest różnicowanie atopowego zapalenia skóry z chorobami, takimi jak świerzb, łojotokowe
zapalenie skóry, łuszczyca czy grzybice skóry.
Leczenie AZS
Leczenie przyczynowe jest możliwe, gdy można stwierdzić czynniki uczulające. Wówczas niezbędne
jest unikanie kontaktu z alergenem. Leczenie objawowe polega na stosowaniu preparatów miejscowych i
ogólnoustrojowych.
Stosuje się:
środki przeciwhistaminowe,
kortykosteroidy: ogólnie w okresie zaostrzeń i miejscowo jako kremy, pasty i maści,
leki immunosupresyjne na bardziej nasilone lub niereagujące na leczenie steroidoami zmiany,
fotochemioterapia (PUVA), fototerapia – naświetlania UVA i UVB.
Bardzo ważne jest, by prawidłowo pielęgnować skórę. Warto stosować emolienty, czyli preparaty,
które ją natłuszczają, dzięki czemu zatrzymują wodę na jej powierzchni i umożliwiają utrzymanie jej wilgotności.
Można również podejmować działania, które pozwalają złagodzić dolegliwości i ograniczyć
dyskomfort związany z objawami AZS. Ważne jest, by nie tylko nawilżać i natłuszczać skórę, ale i:
unikać drażniącej odzieży,
stosować delikatne, specjalne kosmetyki i detergenty do prania,
nie stosować przypadkowych kosmetyków,
eliminować ze swojego otoczenia alergeny wziewne, kontaktowe i pokarmowe,
unikać przebywania w otoczeniu o zbyt wysokiej temperaturze i niskiej wilgotności.