Zapalenie trzustki może manifestować się jako ostre zapalenie trzustki i przewlekłe zapalenie trzustki. Wspomina się również o AZT. To autoimmunologiczne zapalenie trzustki.

Ostre zapalenie trzustki (OZT) przebiega w postaci łagodnej oraz ciężkiej. U niektórych pacjentów obserwuje się ostre nawracające zapalenie trzustki (ONZT). Istotą choroby jest przedwczesna aktywacja proenzymów trzustkowych, które uszkadzają trzustkę i sąsiadujące narządy. Ostre zapalenie trzustki nie powinno być lekceważone. Ciężka postać tej choroby wiąże się z ryzykiem poważnych powikłań, niewydolności wielonarządowej, a nawet śmierci.

Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) prowadzi do trwałej niewydolności narządu i zwiększa ryzyko raka trzustki.

Ostre zapalenie trzustki jest chorobą, której ryzyko pojawienia się zależy od czynników środowiskowych, genetycznych i metabolicznych. Za zdecydowaną większość przypadków odpowiadają choroby pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych oraz nadużywanie alkoholu.

Inne przyczyny choroby to zawyżony poziom trójglicerydów we krwi (hipertrójglicerydemia), otyłość i palenie papierosów. Wystąpienie OZT może być również związane z urazami jamy brzusznej oraz zakażeniami pasożytniczymi dróg żółciowych i trzustkowych. Choroba może mieć także charakter idiopatyczny, co oznacza, że ustalenie jej podłoża nie jest możliwe.

Na przyczyny przewlekłego zapalenia trzustki składają się: alkoholizm, hiperkalcemia, hipertriglicerydemia, palenie tytoniu, stosowanie niektórych leków, mutacje genetyczne, wady wrodzone, podłoże autoimmunologiczne, uszkodzenia i niedrożności przewodu trzustkowego. PZT może być też następstwem OZT.

Ostre zapalenie trzustki wiąże się z poważnymi zaburzeniami produkcji enzymów wewnątrz tego organu. Objawy choroby, początkowo łagodne, rozwijają w bardzo szybkim tempie. To: silny, nagły i uporczywy ból w nadbrzuszu, promieniujący do kręgosłupa, silne nudności, wymioty (tzw. łyżkowate, czyli niewspółmiernie skąpe w stosunku do nudności), gorączka, wzdęcie brzucha, żółtaczka (zabarwienie skóry – dotyczy około 30% chorych), gorączka i przyspieszenie pracy serca.

OZT związany z niekontrolowaną aktywacją proenzymów trzustkowych i silna reakcja zapalna mogą prowadzić do poważnych powikłań i niewydolności wielonarządowej.

Objawy przewlekłego zapalenia trzustki, takie jak biegunki i nawracające bóle brzucha, często promieniujące do kręgosłupa, najczęściej występujące po posiłkach, nie są specyficzne, ani łagodne. Gdy dochodzi do znacznego uszkodzenia trzustki, nasilają się. W ciężkiej postaci może dojść do krwawienia z przewodu pokarmowego, niewydolności płuc lub nerek, a także sepsy.

Przewlekłe zapalenie trzustki sprawia, że stopniowe uszkodzenie organu z czasem prowadzi do ograniczenia produkcji enzymów i hormonów. Prowadzi to do postępującego włóknienia narządu i jego niewydolności. Choroba zwykle pozostaje niewykryta przez lata, a jej przebieg może być różny.

Potwierdzenie rozpoznania ostrego zapalenia trzustki wymaga wykonania badań krwi i moczu, a także badań obrazowych, takich jak USG, tomografia komputerowa (w celu określenia stopnia ostrości OZT), rezonans magnetyczny, RTG klatki piersiowej lub brzucha czy ECPW.

Badania laboratoryjne wykorzystywane w diagnostyce ostrego zapalenia trzustki to ocena aktywności enzymów trzustkowych: amylazy w surowicy i w moczu oraz lipazy w surowicy krwi. Inne badania przydatne w szacowaniu ciężkości schorzenia obejmują morfologię krwi, CRP, prokalcytoninę, mocznik, parametry wątrobowe, LDH i inne.

W celu rozpoznania przewlekłego zapalenia trzustki wykonuje się badanie krwi i moczu, a także USG jamy brzusznej lub CT jamy brzusznej z kontrastem. W rozpoznaniu przewlekłego zapalenia trzustki kluczowy jest wywiad, obecność objawów i charakterystycznych zmian w badaniach obrazowych.

Podstawowym postępowaniem w przypadku ostrego zapalenia trzustki jest łagodzenie dolegliwości bólowych, dożylne nawadnianie i zaprzestanie jedzenia do czasu ustąpienia nudności i wymiotów. Konieczne może okazać się żywienie dojelitowe lub pozajelitowe oraz antybiotykoterapia. W niektórych przypadkach stosuje się leczenie endoskopowe lub operacyjne.

Leczenie PZT jest leczeniem objawowym. Polega na uzupełnianiu niedoboru enzymów trzustkowych, leczeniu zaburzeń metabolizmu glukozy oraz niwelowaniu bólu brzucha. Kluczowe znaczenie ma specjalna dieta.