Początki AZS przypadają zwykle na wczesne lata dziecięce. W zależności od wieku zmiany lokalizują się w różnych miejscach. W obrazie klinicznym AZS wyróżnia się trzy fazy choroby:

• niemowlęcą (do 2. r. ż.),
• dziecięcą (od 3 do 11 r. ż.),
• młodzieżową/osób dorosłych (od 12 do 23 r. ż. lub dłużej).

Atopowe zapalenie skóry u niemowląt może pojawić się zaraz po urodzeniu. Początkowe objawy to przede wszystkim rumień i zasychający wysięk. Zmiany lokalizują się głównie na policzkach, z czasem się rozprzestrzeniają. Pojawiają się także na owłosionej skórze głowy, kończynach i tułowiu.

Atopowe zapalenie skóry u dzieci pojawia się najczęściej w dołach łokciowych i podkolanowych, na nadgarstkach i kostkach oraz na karku. U starszych dzieci oraz osób dorosłych z czasem choroba bywa ograniczona. Może dochodzić do pobrużdżenia i pogrubienia skóry.

Atopowe zapalenie skóry to zapalne schorzenie skóry o niewyjaśnione etiologii. Przyjmuje się, że jest wywołane genetycznie uwarunkowaną nieprawidłową reakcją immunologiczną na antygen. Kontakt z nim prowadzi do produkcji immunoglobuliny E (IgE), która łączy się z komórkami odpornościowymi skóry. Pojawia się odpowiedź zapalna.

Najczęstsze przyczyny zaostrzeń atopowego zapalenia skóry to:

• czynniki wysuszające skórę,
• czynniki drażniące skórę mechanicznie,
• narażenie na alergeny, także wziewne i pokarmowe,
• nadmierne pocenie,
• bardzo wysoka i bardzo niska temperatura otoczenia,
• niska wilgotność otoczenia,
• infekcje skóry.

Charakterystycznym objawem AZS jest silny i uporczywy świąd w zmienionych chorobowo miejscach, zwykle nasilający się wieczorem i w nocy. Towarzyszą mu zmiany skórne (zmiany ostre, zmiany podostre i zmiany przewlekłe). To suchość, zaczerwienienie, łuszczenie, rogowacenie przymieszkowe i wyprysk. W związku z drapaniem skóry pojawiają się tak zwane przeczosy. Z czasem dochodzi do lichenizacji lub zliszajcowacenia, a także uszkodzenia skóry. Częste są wtórne nadkażenia bakteryjne.

Poza charakterystycznymi zmianami atopowymi, obserwuje się również mniej specyficzne objawy, takie jak:

• ciemne przebarwienia, cienie pod oczami,
• rogowacenie przymieszkowe (tzw. kurza skóra),
• wydatne bruzdy na dłoniach,
• dodatkowy fałd skórny pod dolną powieką (fałd Morgana),
• dermografizm biały (po podrażnieniu skóry ta staje się bledsza).

U około połowy chorych rozwijają się inne choroby atopowe, w tym astma oskrzelowa.

Objawy AZS pojawiają się często bez uchwytnej przyczyny i przeplatane są okresami bezobjawowymi. Częstość i nasilenie rzutów AZS zmniejsza się zwykle z wiekiem. U znacznej części osób dorosłych następuje samoistna remisja.

Jak rozpoznać atopowe zapalenie skóry? W tym celu opracowano kryteria rozpoznawcze AZS (kryteria Hannifina-Rajki). Zgodnie z wytycznymi poszukuje się tzw. dużych i małych cech choroby.

Do kryteriów głównych dużych należy:

• świąd skóry,
• charakterystyczny wygląd i umiejscowienie zmian skórnych,
• przewlekły i nawrotowy przebieg choroby,
• obecność u pacjenta lub najbliższej rodziny chorób o podłożu atopowym.
• Do kryteriów głównych małych zalicza się na przykład:
• suchość skóry,
• rogowacenie skóry wokół mieszków włosowych,
• zacienienia wokół oczu,
• zaostrzenia wywołane stresem lub narażeniem na alergeny środowiskowe,
• podwyższony poziom IgE w surowicy krwi.

Aby rozpoznać AZS konieczne jest stwierdzenie co najmniej 3 z 4 objawów głównych oraz co najmniej 3 objawów dodatkowych. Gdy rozpoznanie nie jest jasne, wykonuje się badania dodatkowe (oznaczenie poziomu IgE w surowicy, skórne testy alergiczne).

Ważne jest różnicowanie atopowego zapalenia skóry z chorobami, takimi jak świerzb, łojotokowe zapalenie skóry, łuszczyca czy grzybice skóry.

Leczenie przyczynowe jest możliwe, gdy można stwierdzić czynniki uczulające. Wówczas niezbędne jest unikanie kontaktu z alergenem. Leczenie objawowe polega na stosowaniu preparatów miejscowych i ogólnoustrojowych.

Stosuje się:

• środki przeciwhistaminowe,
• kortykosteroidy: ogólnie w okresie zaostrzeń i miejscowo jako kremy, pasty i maści,
• leki immunosupresyjne na bardziej nasilone lub niereagujące na leczenie steroidoami zmiany,
• fotochemioterapia (PUVA), fototerapia – naświetlania UVA i UVB.

Bardzo ważne jest, by prawidłowo pielęgnować skórę. Warto stosować emolienty, czyli preparaty, które ją natłuszczają, dzięki czemu zatrzymują wodę na jej powierzchni i umożliwiają utrzymanie jej wilgotności.

Można również podejmować działania, które pozwalają złagodzić dolegliwości i ograniczyć dyskomfort związany z objawami AZS. Ważne jest, by nie tylko nawilżać i natłuszczać skórę, ale i:

• unikać drażniącej odzieży,
• stosować delikatne, specjalne kosmetyki i detergenty do prania,
• nie stosować przypadkowych kosmetyków,
• eliminować ze swojego otoczenia alergeny wziewne, kontaktowe i pokarmowe,
• unikać przebywania w otoczeniu o zbyt wysokiej temperaturze i niskiej wilgotności.