Astygmatyzm (astigmatismus) nie jest chorobą, a wadą refrakcji. Przyczyna jego pojawienia się nie jest znana. Wiadomo, że często jest dziedziczny.

Najczęściej przyczyną astygmatyzmu jest nieprawidłowe ukształtowanie przedniej powierzchni rogówki, dużo rzadziej soczewki. Sporadycznie odpowiada za niego deformacja gałki ocznej przez boczny ucisk wywołany przez zmiany w mięśniach gałkoruchowych lub zmiany nowotworowe w oczodole.

Astygmatyzm ma charakter:

• Niezłożony - gdy tylko w jednej płaszczyźnie oko jest nadwzroczne lub krótkowzroczne,
• Złożony - gdy w obu płaszczyznach istnieje nadwzroczność lub krótkowzroczność, ale różnej wielkości,
• mieszany - gdy w jednej płaszczyźnie oko jest nadwzroczne, a w drugiej krótkowzroczne.

Z definicji astygmatyzm to wada układu optycznego polegająca na tym, że promienie padające w dwóch prostopadłych płaszczyznach są ogniskowane w różnych punktach. Pojawiający się obraz jest nieostry i zniekształcony. Co to oznacza?

Ponieważ u astygmatyka rogówka ma kształt nie owalny, a wydłużony, pojawia się wada refrakcji (w oku pozbawionym wady krzywizna rogówki jest symetryczna, jak w piłce. Rogówka astygmatyka ma niesymetryczną krzywiznę, jak jajko). Wiązka światła wpadająca do oka ulega zniekształceniu i rozprasza się w nieprawidłowy sposób. W efekcie obrazy wydają się być zamazane, niewyraźne, zamglone, z rozmytymi konturami.

Jak widzi osoba z astygmatyzmem? Ponieważ zamazane widzenie dotyczy wszelkich obiektów, niezalenie od tego, jak bardzo są oddalone od narządu wzroku, dzieci i dorośli cierpiący na astygmatyzm mogą mieć trudności z czytaniem i widzeniem szczegółów zarówno z bliska, jak i z daleka. Ale to nie wszystko.

Osoba z astygmatyzmem źle postrzega płaszczyzny, widzi linie proste, które zakręcają, ma także zaburzone wyczucie przestrzeni. Zdarza się, że pojawiają się bóle oczu i głowy, wrażliwość na reflektory nadjeżdżających samochodów czy pogorszone widzenie o zmierzchu i w nocy. Do innych objawów należy mrużenie i tarcie oczu, przekrzywianie głowy i częste mruganie, napięcie w obrębie gałek ocznych, swędzenie, pieczenie i łzawienie oczu, mylenie liter i szybkie zmęczenie oczu przy czytaniu.

Jak rozpoznaje się astygmatyzm? Tę wadę może wykryć wyłącznie okulista. Tylko on jest także w stanie ocenić jej wartość i dopasować odpowiednie okulary lub soczewki kontaktowe. Rodzaj i wielkość wady pozwala określić wykonanie badania skiaskopii lub refraktometrii. Astygmatyzm najczęściej występuje z krótkowzrocznością lub dalekowzrocznością, dlatego jest trudny do zdiagnozowania.

Szacuje się, że ponad 40 procent populacji ma astygmatyzm, przy czym często jest on niewielki i nie wpływa na ostrość wzroku.

Ponieważ astygmatyzm może pojawić się z czasem, kluczowe są regularne badania okulistyczne, najlepiej przeprowadzane raz w roku. To ważne, ponieważ astygmatyzm u dzieci i młodzieży może się również zmieniać (zmianie może ulegać zarówno wielkość, jak i osie astygmatyzmu).

Astygmatyzm nie jest chorobą oczu, a wadą refrakcji, której nie da się wyleczyć, lecz można ją skorygować.

Istnieje kilka różnych możliwości korekcji wady. Można nosić okulary. Astygmatyzm koryguje się soczewkami cylindrycznymi, które mają różną moc łamiącą w głównych prostopadłych do siebie płaszczyznach, tzn. ogniskują światło w dwóch różnych punktach.

Wiele osób decyduje się na toryczne soczewki kontaktowe dla astygmatyków. Ten rodzaj soczewki posiada grubszą strefę dolną, co zapobiega jej rotacji w oku. Umożliwia stałą i przewidywalną orientację soczewki i zapewnia lepszą ostrość widzenia. Osobom z astygmatyzmem sferyczne soczewki kontaktowe poprawią widzenie jedynie częściowo.

Można także poddać się zabiegowi chirurgicznemu. Najczęściej stosuje się metodę PRK (laserowa keratotomia fotorefrakcyjna) oraz LASIK (laserowe modelowanie powierzchni rogówki). Korekcja astygmatyzmu może być przeprowadzona również podczas operacji zaćmy.

Nieleczony astygmatyzm utrudnia normalne funkcjonowanie, ale i może prowadzić do wielu powikłań, takich jak zapalenie gałki ocznej, zaczerwienienie oczu, pogłębianie się wady. Jeżeli astygmatyzm nie przekracza 1,0 dioptrii, to najczęściej nie wymaga korekcji.