Borelioza, inaczej krętkowica kleszczowa, choroba z Lyme (łac. borreliosis, morbus Lyme) to wieloukładowa choroba zakaźna, którą wywołują bakterie Borrelia burgdorferi. Drobnoustroje, ze względu na swój spiralny kształt, nazywane są krętkami. Zakażenie boreliozą odbywa się poprzez ślinę bądź wymiociny kleszcza i jest możliwe wyłącznie poprzez ukłucie zakażonego kleszcza.

Zakażenie ma charakter postępującej choroby, w której można wyodrębnić kolejne stadia. Jej przebieg i objawy są bardzo zróżnicowane.

We wczesnej fazie (I stadium) boreliozy często pojawia się tak zwany rumień wędrujący. To zaczerwienienie w kształcie pierścienia lub owalnej plamy, lokalizujące się w miejscu wkłucia kleszcza, ale i innych częściach ciała. Zmiana manifestuje się w ciągu kilku dnia lub tygodni od chwili zakażenia. Mogą mu towarzyszyć objawy grypopodobne oraz powiększenie węzłów chłonnych w okolicy ukąszenia. Warto pamiętać, że rumień po ukłuciu kleszcza nie występuje u wszystkich pacjentów z boreliozą.

W II stadium choroby z Lyme dochodzi do zakażenia różnych narządów i układów. Mogą pojawić się dolegliwości ze strony układu ośrodkowego, układu krążenia, układu kostno-stawowego czy obwodowego układu nerwowego. Co ważne, objawy boreliozy mogą pojawić się nawet po kilku latach od ugryzienia kleszcza, co zdecydowanie nie ułatwia rozpoznania.

Typowe dla boreliozy jest:

• zmęczenie,
• zawroty i bóle głowy,
• porażenie nerwu twarzowego,
• problemy z sercem,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i korzeni nerwowych (zespół Garin-Bujadoux-Bannwartha),
• krótkotrwałe epizody bólów mięśniowo-stawowych, dotyczące zwykle stawów kolanowych, rzadziej skokowych, łokciowych, ramiennych i biodrowych. Główne objawy to obrzęk, bolesność i zaczerwienienie.

Późna borelioza, czyli choroba z Lyme w III stadium cechuje się:

• nieodwracalnymi zmianami stawowymi,
• przewlekłym zanikowym zapaleniem skóry,
• uszkodzeniem układu nerwowego (encefalopatia lub uszkodzenie nerwów czaszkowych).

Pierwsze objawy boreliozy są trudne do uchwycenia, a czasem jej symptomy pojawiają się tak późno, że trudno je skojarzyć z ukłuciem przez kleszcza. To często opóźnia rozpoznanie, a co za tym idzie, podjęcie właściwego leczenia.

Diagnostyka boreliozy opiera się na stwierdzeniu charakterystycznych objawów klinicznych, wywiadzie lekarskim i potwierdzeniu kontaktu z kleszczami. W rozpoznaniu kluczową rolę odgrywają badania laboratoryjne.

Ponieważ choroba atakuje różne organy, badania na boreliozę może zlecić specjalista chorób zakaźnych, neurolog, okulista czy dermatolog. Najczęściej wykonuje się badanie serologicznie oznaczające przeciwciała przeciw boreliozie w klasie IgG/IgM. Standardem diagnostycznym jest wykonanie wstępnych badań metodą ELISA i potwierdzenie ich testem Western blot.

Wynik badania serologicznego zależy od stadium choroby, czasu występowania objawów i ewentualnych terapii antybiotykowych. Warto pamiętać, że zbyt wczesne badanie wiąże się z uzyskaniem wyniku fałszywie ujemnego.

Borelioza jest wywołana infekcją bakteryjną, dlatego leczy się ją antybiotykami (doksycyklina lub amoksycylina). O ile we wczesnych stadiach choroby jest to łatwe, o tyle w sytuacji, gdy objawy mają charakter przewlekły, pacjent może wymagać nie tylko dłuższej terapii, ale i leczenia wspomagającego lub nawet rehabilitacji.

Ponieważ pomimo badań nie udało się stworzyć skutecznej szczepionki na boreliozę, najlepszą ochroną przed chorobą jest minimalizowanie ryzyka pokłucia przez kleszcza. O czym pamiętać?

W Polsce najczęściej spotykanym kleszczem jest kleszcz łąkowy, który występuje głównie w lasach mieszanych i liściastych, na ich obrzeżach oraz na łąkach (nie tylko w pobliżu lasów). Największa aktywność kleszczy przypada na miesiące kwiecień-czerwiec i wrzesień-październik.

Wybierając się w plener warto zakładać odzież, która dobrze osłania ciało oraz stosować środki odstraszające kleszcze. Dobrze również unikać miejsc, w których pojawiają się kleszcze.

Gdy pomimo starań kleszczowi uda wbić się w ciało, kluczowe jest jego szybkie usuniecie. Ma to związek z tym, że wraz z wydłużaniem czasu przytwierdzenia kleszcza do skóry wzrasta ryzyko zakażenia. Bakterie Borrelia są obecne w jelicie środkowym kleszcza. Oznacza to, że zanim patogeny przedostaną się poprzez gruczoły ślinowe na żywiciela, może minąć kilka godzin od rozpoczęcia żerowania. Im szybciej kleszcz zostanie usunięty, tym mniejsze jest ryzyko zakażenia boreliozą.

Jak usunąć kleszcza? Najlepiej zrobić to przy pomocy pęsety, płynnym ruchem skierowanym pionowo ku górze. Istotne jest, by kleszcza chwycić nisko, przy samej skórze.