Cukrzyca nie jest jednym schorzeniem, a grupą chorób metabolicznych, których wspólnym mianownikiem jest hiperglikemia, to jest przecukrzenie, czyli zbyt wysokie stężenie cukru we krwi. Zaburzenie jest skutkiem defektu wydzielania lub działania insuliny. To hormon umożliwiający tkankom przyswojenie glukozy.

Mówi się, że cukrzyca jest nie tylko choroba podstępną i groźną, ale i problemem społecznym. W jej kontekście pojawia się termin epidemia cukrzycowa. Ma to związek z tym, że liczba chorych jest nie tylko wysoka, ale i sukcesywnie rośnie.

Wyróżnia się cztery typy cukrzycy. Klasyfikacja ta została opracowana przez Amerykańskie Towarzystwo Diabetologiczne (ADA American Diabetes Association) oraz Światową Organizację Zdrowia (WHO). To:

• cukrzyca typu 1,
• cukrzyca typu 2,
• cukrzyca ciężarnych,
• cukrzyca o znanej etiologii.

Cukrzyca typu 1 może być wywołana procesem immunologicznym lub mieć charakter idiopatyczny. Jej przyczyną jest najczęściej autoimmunologiczny, przewlekły proces zapalny, który niszczy w trzustce komórki β odpowiedzialne za wytwarzanie insuliny. Mówi się o niej cukrzyca insulinozależna, ponieważ wymaga stałego podawania insuliny. Choroba dotyczy 10 % pacjentów, a większość przypadków stanowią dzieci i osoby przed 30. rokiem życia.

Cukrzyca typu 2 jest chorobą, przyczyną której jest zmniejszenie wrażliwości tkanek na działanie insuliny (insulinooporność) oraz zaburzenie funkcji wydzielniczej komórek β wysp trzustkowych. To najczęstsza postać cukrzycy. W jej przebiegu zaburzone jest i wydzielanie, i działanie insuliny. Ze względu na niewielkie nasilenie objawów cukrzycy typu 2 często pozostaje ona niezdiagnozowana.

Cukrzyca ciężarnych to zaburzenie tolerancji glukozy, które rozpoczyna się w czasie ciąży (lub w ciąży stwierdza się je po raz pierwszy). Choć choroba mija samoistnie po porodzie, pozostaje czynnikiem ryzyka późniejszego wystąpienia cukrzycy typu 2. Nieleczona może być groźna dla matki i dziecka.

Cukrzyca o znanej etiologii to zaburzenia metaboliczne, które wywołują różne czynniki takie jak:

• defekty genetyczne działania insuliny,
• defekty genetyczne funkcji komórek β,
• schorzenia zewnątrzwydzielniczczej części trzustki,
• leki i substancje chemiczne,
• endokrynopatie,
• zakażenia,
• rzadkie postacie cukrzycy wywołane procesem immunologicznym.

Przyczyną cukrzycy jest albo brak insuliny (cukrzyca typu 1), albo jej nieskuteczne działanie (cukrzyca typu 2, cukrzyca ciążowa). Co do tego prowadzi? Choć specjaliści podkreślają, że podatność na cukrzycę jest dziedziczna, do zachorowania najczęściej niezbędny jest czynnik środowiskowy.

Można powiedzieć, że obciążenia genetyczne są podłożem do rozwoju choroby, zaś przyczyną jest dodatkowe pojawienie się takich czynników jak:

• niezdrowa dieta, obfitująca w cukier, nasycone kwasy tłuszczowe i tłuszcze trans,
• otyłość (BMI powyżej 30),
• brak aktywności fizycznej,
• niedobór snu, co wpływa na metabolizm organizmu,
• cukrzyca ciążowa (zagrożenie rozwojem cukrzycy typu 2),
• leki: glikokortykosteroidy, β-blokery, leki przeciwpsychotyczne,
• choroby: zespół Cushinga, nadczynność tarczycy, akromegalia.

Objawami cukrzycy jest najczęściej:

• zmniejszenie wagi masy (organizm pozyskuje energię z tkanki tłuszczowej, ponieważ nie może wykorzystać glukozy z krwi),
• duże pragnienie, częste oddawanie moczu i związana z tym utrata wody,
• silny głód,
• osłabienie organizmu, zmęczenie i wzmożona senność,
• zaburzenia widzenia,
• ropne zmiany na skórze, świąd,
• częste i nawracające stany zapalne w obrębie zapalnych narządów moczowo-płciowych,
• oddech o zapachu acetonu (późny objaw cukrzycy typu 1).

Przewlekła hiperglikemia w cukrzycy wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, zwłaszcza oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych.

Cukrzyca rozpoznawana jest najczęściej na podstawie badania glikemii na czczo w osoczu krwi żylnej. Co warto wiedzieć?

• Prawidłowa wartość glikemii wynosi do 99 mg/dl.
• Nieprawidłowy poziom glukozy we krwi obejmuje zakres od 100 do 125mg/dl.
• Cukrzycę stwierdza się, gdy poziom glukozy jest równy bądź wyższy niż 126 mg/dl.
• Podstawą do rozpoznania cukrzycy jest też wartość glikemii przygodnej 200 mg/dl i powyżej.

W celu potwierdzania diagnozę w kierunku cukrzycy, pomiar glukozy na czczo należy powtórzyć. Na postawienie diagnozy pozwala ponowny wynik, który jest równy lub wyższy niż 126 mg/dl.

Można również wykonać doustny test tolerancji glukozy (w skrócie OGTT, oral glucose tolerance test). Polega on na zmierzeniu poziomu glukozy we krwi po spożyciu 75 g glukozy.

Leczenie cukrzycy zależy od jej typu i obejmuje zarówno przyjmowanie insuliny lub preparatów doustnych obniżających poziom cukru we krwi, jak i zdrową dietę eliminującą cukry proste oraz regularną aktywność fizyczną. Celem leczenia jest utrzymywanie w granicach normy stężenia glukozy we krwi, wartości hemoglobiny glikowanej, ciśnienia tętniczego, ale również zapobieganie wystąpieniu ostrych i przewlekłych powikłań cukrzycy oraz umożliwienie prowadzenia normalnego, aktywnego życia rodzinnego i zawodowego.

W terapii cukrzycy typu 1 podaje się insulinę za pomocą wielokrotnych wstrzyknięć pod skórę lub za pomocą pompy insulinowej. Zaniechanie leczenia prowadzi do:

• znacznej hiperglikemii,
• kwasicy ketonowej (poważne zaburzenie równowagi kwasowo-zasadowej organizmu),
• śpiączki,
• śmierci.

Leczenie cukrzycy typu 2 polega na redukcji masy ciała, zwiększeniu aktywności fizycznej, wprowadzeniu diety cukrzycowej oraz stosowaniu doustnych leków przeciwcukrzycowych. Konieczne jest kontrolowanie poziomu cukru we krwi. Niestety, pomimo starań, z czasem konieczna może okazać się terapia insuliną.

Osoby chorujące na cukrzycę powinny pozostawać pod opieką diabetologa, choć niekiedy wystarczy opieka lekarza podstawowej opieki zdrowotnej.