Ze względu na rodzaj podłoża użytego do utrwalenia materiału wyróżnia się dwa rodzaje badania. To cytologia tradycyjna oraz cienkowarstwowa cytologia na podłożu płynnym (LBC).

W metodzie tradycyjnej pobrany szczoteczką materiał nanoszony jest na szkiełko laboratoryjne (a także utrwalony specjalnym preparatem). Ta metoda jest obaczona ryzykiem błędu. Zdarza się, że materiał zostaje rozprowadzony nierównomiernie bądź na szkiełko zostanie przeniesiona niedostateczna ilość komórek.

Metoda LBC cechuje się tym, że w specjalnym podłożu płynnym umieszczana jest cała końcówka szczoteczki wraz z pobranym materiałem. Następnie jest on poddawany obróbce w pracowni cytologicznej. To wpływa na jakość preparatu i przekłada się na wiarygodność wyniku.

Obecnie stosuje się obydwie metody cytologii, niemniej ze względu na swoje zalety preferowana jest technika LBC.

Cytologia to szybki, niedrogi i bezbolesny test wykonywany w ramach profilaktyki raka. Na pierwsze badanie powinna zgłosić się każda kobieta po ukończeniu 25 roku życia (lub do 3 lat od rozpoczęcia współżycia), najpóźniej do 30 roku życia. Cytologia nie musi być już wykonywana u kobiet, które przeszły operację usunięcia macicy wraz z szyjką.

Jak często wykonywać badanie cytologiczne? Według zaleceń NFZ raz na 3 lata u wszystkich kobiet w wieku od 25 do 59 lat oraz raz na rok u kobiet:

• zakażonych HIV,
• będących w stanie immunosupresji,
• zakażonych typami onkogennymi HPV,
• leczonych w przeszłości z powodu nieprawidłowego wyniku cytologii.

Niemniej ginekolodzy zalecają, by coroczne wykonanie cytologii rozważyła każda kobieta.

Aby badanie cytologiczne dało wiarygodne wyniki, należy się do niego przygotować. Warto pamiętać, że optymalnym czasem na pobranie cytologii jest pierwsza połowa cyklu miesiączkowego.

Przez 2-3 dni przed badaniem nie należy stosować leków dopochwowych oraz irygacji, a także unikać kontaktów seksualnych. Bezpośrednio przed badaniem trzeba powierzchownie umyć okolice intymne.

Badanie przeprowadza się w fotelu ginekologicznym. Pacjentka siedzi w nim w odpowiedniej pozycji z uniesionymi nogami. Niezbędne jest rozebranie się od pasa w dół. By czuć się komfortowo, na wizytę u ginekologa warto założyć spódnicę, sukienkę, tunikę lub jednorazową spódniczkę.

Aby pobrać materiał do badania, lekarz lub położna wprowadza do pochwy wziernik oraz specjalną szczoteczkę. Wymaz cytologiczny pobiera się z tarczy i kanału szyjki macicy. W zależności od rodzaju przeprowadzanej cytologii pobrany wymaz jest umieszczany na szkiełku lub w specjalnym pojemniku z podłożem płynnym. Materiał zostaje wysłany do analizy. Jej wynik można odebrać po kilku dniach.

Badanie nie jest bolesne, choć może wywoływać dyskomfort. Po nim może pojawić się delikatne plamienie.

Niegdyś do przedstawienia wyniku cytologii stosowano ocenę rozmazów według Papanicolau. Ponieważ klasyfikacja ta jest za mało precyzyjna i nie dostarcza informacji niezbędnych do podjęcia właściwego postepowania, nie jest już stosowana. Wyparła ją tzw. klasyfikacja TBS, nazywana systemem Bethesda (The Bethesda System).

System Bethesda informuje:

• czy rozmaz zawiera odpowiedni materiał do oceny cytologicznej,
• czy obraz cytologiczny jest prawidłowy, czy też nie,
• o charakterze stwierdzonych zmian (zawiera ich dokładny opis).

O czym mówią wyniki cytologii w systemie Bethesda? Prawidłowy wynik oznaczany jest skrótem NILM. Oznacza to brak obecności neoplazji śródnabłonkowej lub zmian nowotworowych.

Pozostałe wyniki wskazują na wykrycie różnego rodzaju nieprawidłowości. Co oznaczają?:

• ASC-US: atypowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego o nieokreślonym charakterze,
• ASC-H: atypowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego, nie można wykluczyć zmiany śródnabłonkowej wysokiego stopnia (HSIL),
• LSIL: śródnabłonkowa neoplazja małego stopnia. Obejmuje infekcje HPV/dysplazję małego stopnia (CIN I),
• HSIL: śródnabłonkowa neoplazja dużego stopnia. Obejmuje dysplazję średniego (CIN II) i dużego stopnia (CIN III), CIS,
• AGC: atypowe komórki nabłonka gruczołowego szyjki lub trzonu macicy bądź inne gruczołowe,
• AIS – rak gruczołowy in situ.

Po otrzymaniu wyników badania warto skontaktować się z ginekologiem. Jeśli wynik cytologii jest prawidłowy, badanie należy powtórzyć za rok. Jeżeli wynik nie jest prawidłowy, wskazane jest przeprowadzenie dalszej diagnostyki oraz leczenie. Warto pamiętać, że nieprawidłowy wynik cytologii nie jest świadczy o raku szyjki macicy. Wskazują jedynie na zwiększone ryzyko, stąd wymagają weryfikacji.