Istnieją różne rodzaje czerniaka. To:

• czerniak szerzący się powierzchownie (SSM, superficial spreading melanoma). Zmiana ta pojawia się najczęściej,
• czerniak lentiginalny (LMN, lentigo malignant melanoma), powstający w plamie soczewicowatej,
• czerniak guzkowy (NM, nodular melanoma),
• czerniak odsiebnych części kończyn, podpaznokciowy (ALM, acral lentiginous melanoma).

Zmiana najczęściej pojawia się na skórze niezmienionej, choć może powstać w obrębie znamion barwnikowych. Czerniaki najczęściej występują na nogach oraz na plecach i karku, skórze głowy włosami. Może też rozwinąć na pośladkach czy wargach sromowych.

Specjaliści są zdania, że rozwój czerniaka jest wynikiem wzajemnego oddziaływania szkodliwych czynników egzogennych (środowiskowych) oraz endogennych.

Główne czynniki ryzyka, czyli okoliczności, które mogą prowadzić do powstania nowotworu, to:

• indywidualna podatność na nowotwór, zwłaszcza zwiększone ryzyko genetyczne,
• nadmierna ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe pochodzące z promieniowania słonecznego lub sztucznych źródeł, prowadząca do oparzenia słonecznego, szczególnie w okresie dzieciństwa,
• jasny fenotyp skóry (rasa biała, wysoka skłonność do oparzeń słonecznych, włosy rude albo blond),
• wiek i płeć. Ryzyko zachorowania jest większe u kobiet, wzrasta z wiekiem,
• czerniak skóry w wywiadzie,
• występowanie czerniaka u osób blisko spokrewnionych,
• mnogie znamiona, zespół znamion atypowych, obecność znamion wrodzonych,
• immunosupresja, czyli celowe hamowanie aktywności układu odpornościowego u chorych.

Objawy czerniaka zależą od stopnia jego zaawansowania. W początkowej fazie zmiany są płaskie, niesymetryczne, o niejednolitym kolorze i nieregularnych, poszarpanych brzegach. W postaci zaawansowanej zmiany są często uwypuklone ponad poziom skóry, czasem owrzodziałe, z sączącą się wydzieliną podbarwioną krwią.

Do głównych objawów czerniaka należą:

• asymetryczne zabarwienie,
• uniesienie się zmiany ponad otaczającą skórę,
• nieregularne ograniczenie zmiany,
• duży rozmiar zmiany.

Gdy pada podejrzenie czerniaka, należy zgłosić się do dermatologa lub chirurga onkologa, który obejrzy zmianę za pomocą dermatoskopu lub wideodermatoskopu. Duże znaczenie ma również wnikliwy wywiad lekarski. Podstawą rozpoznania jest badanie mikroskopowe całej zmiany barwnikowej wyciętej chirurgicznie. Należy także wykonać morfologię z rozmazem oraz badania biochemiczne z oceną stężenia dehydrogenazy mleczanowej (LDH) w surowicy.

Ponieważ czerniak może wyglądać jak znamię barwnikowe lub pieprzyk, w celu jego rozpoznania stosuje się algorytm diagnostyczny ABCDE, opracowany przez Amerykańskie Towarzystwo Onkologiczne. To akronim angielskich nazw cech znamion barwnikowych, branych pod uwagę podczas obserwacji znamion:

• asymetria (Assymetry): w przeciwieństwie do zmian łagodnych, które są zwykle owalne lub okrągłe, czerniak jest asymetryczny w każdej osi,
• granice (Border): jego brzegi są nierówne, łuskowate lub karbowane,
• kolor (Color): niepokojąca jest nierównomierna barwa zmiany,
• średnica (Diameter): czerniaki zwykle są większe niż 6 mm,
• ewolucja zmian skórnych (Evolving): zmiana w znamieniu barwnikowym obejmująca rozmiar, kolor, uwypuklenie, krwawienie, swędzenie czy pojawienie się strupów.

Leczenie czerniaka wymaga interwencji chirurgicznej. Zakres zabiegu operacyjnego zależy od stopnia zaawansowania choroby. Może obejmować usunięcie podejrzanej zmiany (z szerokim marginesem zdrowych tkanek), jak i regionalnych węzłów chłonnych.

Leczeniem uzupełniającym jest radioterapia. Chemioterapię stosuje się u chorych z zawansowanym lub rozsianym czerniakiem wraz z hormonoterapią i immunoterapią.

Czerniak należy do najbardziej złośliwych nowotworów, ponieważ charakteryzuje się wczesnymi przerzutami, niską wrażliwością na leki cytostatyczne, a w związku z tym wysoką śmiertelnością. Trzeba jednak podkreślić, że rokowanie u pacjentów z czerniakiem rozpoznanym we wczesnym stadium rozwoju jest bardzo dobre.

Co robić, aby zminimalizować ryzyko pojawienia się czerniaka? Najważniejsze jest, by chronić skórę przed promieniowaniem ultrafioletowym (UV): nie należy korzystać z solarium, a kąpieli słonecznych zażywać z umiarem.

Oznacza to, że nie należy opalać się w godzinach najsilniejszego operowania słońca, to jest między godziną 10 a 15, by nie dopuścić do oparzeń. Kluczowe jest stosowanie kosmetyków do opalania z filtrem anty-UV (co najmniej 30). Nie mniej ważne jest także ich odpowiednie aplikowanie oraz chronienie się w cieniu bądź pod parasolem.