Każdy cykl menstruacyjny rozpoczyna się krwawieniem, a kończy przed kolejną miesiączką. Składa się z 4 faz:

• menstruacji, trwającej 4-5 dni,
• fazy folikularnej, trwającej około 9 dni,
• owulacji, trwającej 1 dzień,
• fazy lutealnej, trwającej 14 dni.

Pod względem płodności cykl miesiączkowy dzieli się na trzy etapy. Wiedza na ich temat pomaga zaplanować ciążę lub jej zapobiegać w sposób naturalny. To:

• faza niepłodności względnej,
• faza płodności (dni płodne),
• faza niepłodności bezwzględnej.

Faza niepłodności względnej przypada na pierwsze dni po miesiączce. Faza płodności (dni płodne) zaczyna się kilka dni przed owulacją i kończy 2-4 dni po jej zakończeniu. Wówczas komórka jajowa trafia do jajowodu i może zostać zapłodniona. Z kolei faza niepłodności bezwzględnej – dni niepłodne - przypadają około 14 dni po obumarciu komórki jajowej (jeśli nie dojdzie do zapłodnienia) i trwają do zakończenia kolejnej miesiączki.

Warto pamiętać, że współżycie w dniach płodnych, choć oznacza największe szanse na ciążę, nie doprowadzi do niej zawsze. Jednocześnie stosunek odbyty podczas dni niepłodnych nie zabezpiecza w stu procentach przed ciążą.

Dni płodne to dni, w których wytrysk nasienia w pochwie może doprowadzić do zapłodnienia. Teoretycznie kobieta jest płodna wyłącznie w czasie owulacji, kiedy pęka pęcherzyk Graafa, a do jajowodu uwalnia się dojrzała komórka jajowa. Dlaczego zatem mówi się nie o dniu, a o dniach płodnych? Dlaczego faza płodna trwa od 3-7 dni przed owulacją i 2-4 dni po niej?

Ma to związek z tym, że po uwolnieniu komórka jajowa jest w stanie przetrwać jeszcze przez około 24 godziny, zaś plemniki nawet tydzień (zwykle około 72 godzin). To sprawia, że ciąża jest jak najbardziej możliwa. Warto również pamiętać, że trudno precyzyjnie ustalić termin owulacji.

Specjaliści sugerują, by kobiety planujące ciążę podejmowały próby współżycia na dzień przed potencjalnym pojawieniem się owulacji. Okazuje się bowiem, że do zapłodnienia dochodzi najłatwiej w sytuacji, gdy plemniki oczekują na komórkę jajową w drogach rodnych.

Dni niepłodne to wszystkie dni w kobiecym cyklu menstruacyjnym poza fazą płodną. Wówczas szanse (bądź ryzyko) na zajście w ciążę jest stosunkowo niskie, ale nie zerowe. W cyklu miesiączkowym wyróżnia się:

• dni względnie niepłodne: okres ten trwa od pierwszego dnia krwawienia, czyli pierwszego dnia cyklu. Wówczas komórka jajowa jest niedojrzała i znajduje się w pęcherzyku Graafa,
• bezwzględnie niepłodne. W tym czasie komórka jajowa jest obumarła i nie może dojść do zapłodnienia.

Generalnie dni niepłodne po okresie trwają od pierwszego dnia krwawienia do 3-7 dni przed owulacją. Dni niepłodne przed okresem trwają od 2-3 dni po owulacji do krwawienia miesiączkowego.

Dni niepłodne i płodne można rozpoznać dzięki różnym objawom, obserwując zmiany zachodzące w organizmie.

O dniach płodnych świadczy większa ilość charakterystycznego ilość śluzu w pochwie, ból w dolnej części brzucha, po lewej bądź prawej stronie, nabrzmiałe piersi i podwyższona temperatura ciała. Śluz płodny cechuje się gładką konsystencją, jest kleisty, śliski, przezroczysty i rozciągliwy. Może przypominać surowe białko jajka. W okresie niepłodnym śluz jest bardzo skąpy lub nie ma go w ogóle. Gdy się pojawia, może być nierozciągliwy i białawy lub kremowy.

Aby ustalić, kiedy wypadają dni płodne i niepłodne, można wykonać test owulacyjny, inaczej test płodności. Innym sposobem jest sięgniecie po kalkulator dni płodnych i niepłodnych czy prowadzenie kalendarzyka małżeńskiego.

Można również skorzystać z jednej z metod obliczania dni płodnych i niepłodnych. To na przykład metoda termiczna polegająca na codziennych pomiarach temperatury ciała, metoda Billingsów opierająca się na obserwacji śluzu z pochwy czy metoda objawowo-termiczna polegająca na obserwacji zmian temperatura oraz wyglądu śluzu, nastroju oraz innych objawów.

Warto pamiętać, że wyliczenia nie mogą być traktowane jako pewnik, ponieważ cykl menstruacyjny, a co za tym idzie liczba dni płodnych i niepłodnych, jest uwarunkowana przez biologiczny rytm płodności kobiety. Wpływa na niego wiele czynników, takich jak regularność cyklu miesiączkowego, ale i nadmierny wysiłek fizyczny, styl życia i dieta, stan zdrowia, schorzenia i infekcje, stres oraz podróż bądź zmiana klimatu.