W większości przypadków ogniska endometriozy, zawierające komórki gruczołowe i zrąb endometrium, są rozmieszczone w okolicy organów rozrodczych: w zdecydowanej większości przypadków w jamie otrzewnej, rzadziej rzadziej poza nią (szyjka macicy, sklepienie pochwy, srom). Mogą pojawić się również w narządach sąsiadujących (pęcherz moczowy, jelito grube).

Tym samym wyróżnia się trzy kliniczne postacie endometriozy:

• w mięśniu macicy lub jajowodzie,
• w innych miejscach układu płciowego,
• poza układem płciowym.

Sytuację komplikuje fakt, że komórki typowe dla trzonu macicy, które są zlokalizowane poza nią, podtrzymują swoje funkcje zgodnie z rytmem cyklu miesiączkowego. To jest przyczyną wielu problemów i dolegliwości.

Chorobę jako pierwszy opisał Daniel Shroen w 1690 roku, zaś szczegółowe objawy scharakteryzował Arthur Duff w roku 1769. Choć endometrioza jest znana od dawna, a i dotyczy nawet 15% kobiet w wieku rozrodczym, specjalistom wciąż nie udało się ustalić jej konkretnej przyczyny.

Opracowano kilka teorii. Przyjmuje się, że przyczyną endometriozy może być:

• wsteczne miesiączkowanie (regurgitacja, inaczej wsteczna menstruacja), czyli wydostanie się komórek endometrium do jamy otrzewnej poprzez jajowód i wszczepianie się złuszczonych komórek endometrium,
• implantacja (fizjologia), czyli rozprzestrzenianie się endometriozy podczas porodu cesarskiego, operacji laparoskopowych, a także po nacięciu krocza do blizn,
• metaplazja komórek wyściółki otrzewnej,
• rozsiew, czyli przeniesienie endometriozy drogą naczyń krwionośnych i limfatycznych do odległych narządów.

Ustalono, że na rozwój choroby wpływa nadmiar estrogenów oraz czynniki genetyczne (dziedziczne), a także liczne ciąże, stosowanie wkładki wewnątrzmacicznej, wrodzone zaburzenia odporności i inne stany immunosupresji czy choroby autoimmunologiczne.

Najbardziej znamiennym objawem endomentriozy jest ból. Dolegliwości zazwyczaj odczuwane są w obrębie miednicy i cechują się zmiennym stopniem nasilenia. Wiele kobiet odczuwa dolegliwości nie tylko cyklicznie przed menstruacją czy podczas miesiączkowania, ale również w trakcie stosunku płciowego, oddawania moczu lub stolca.

Przyczyną największych dolegliwości bólowych u pacjentek jest tworzenie się guzków i zrostów na skutek stanu zapalnego towarzyszącego endometriozie czy naciekania włókien nerwowych.

Objawy endometriozy leżą od lokalizacji endometriozy, niemniej najczęściej jest to:

• krwawienie poza miesiączką lub obfite i przedłużające się krwawienie miesiączkowe,
• torbiele jajników,
• krwawienia z przewodu pokarmowego (postać jelitowa),
• przewlekłe zmęczenie,
• krwiomocz,
• trudności zajściem w ciążę. Choroba może prowadzić do niedrożności jajowodów i zaburzenia zdolności rozrodczych bądź do bezpłodności.

Choroba rozwija się powoli, często ze skąpymi objawami chorobowymi lub bezobjawowo. Typowe jest, że jej symptomy u pacjentek mogą mieć różne nasilenie i występować w wielu konfiguracjach.

Z czasem schorzenie może bardzo utrudniać codzienne funkcjonowanie i znacząco wpływać na zdrowie fizyczne i psychiczne, sferę seksualną i relacje społeczne kobiety. Czy endometrioza jest groźna? Tak: nieleczona może nie tylko obniżać jakość życia, ale i wywoływać stany depresyjne, problemy ze współżyciem, obniżenie płodności bądź niepłodność.

Wykrycie endometriozy to wieloetapowy proces. Pierwszym krokiem w diagnostyce jest wywiad i badanie ginekologiczne. Pomocne są badania obrazowe, takie jak USG, MRI czy TK. Duże znaczenie ma laparoskopia wraz z badaniem histopatologicznym. To ono potwierdza rozpoznanie.

Ponieważ nie jest znana dokładna przyczyna choroby, leczenie ma charakter objawowy. Terapia polega na farmakoterapii, głównie terapii hormonalnej. Obejmuje ona podawanie leków z grupy gestagenów, leków hamujących wydzielanie gonadotropin lub analogów gonadoliberyny. Celem działania jest zahamowanie rozwoju choroby i złagodzenie jej objawów. Stosuje się również leki przeciwbólowe.

Innym sposobem na leczenie endometriozy jest leczenie operacyjne, którego celem jest usunięcie zrostów i uruchomieniu narządów miednicy mniejszej. W ciężkich przypadkach stosuje się usunięcie jajników. Oznacza to, że interwencja chirurgiczna może odnosić się zarówno do ognisk choroby, jak i obszaru objętego procesem patologicznym (jajnika bądź macicy wraz z przydatkami).

Ważna składową terapii jest fizjoterapia i dieta łagodząca objawy jelitowe. w celu zmniejszenia dolegliwości bólowych zaleca się terapię manualną, łagodzącą napięcia mięśniowe i powięziowe.