Zdecydowana większość typów HPV jest przyczyną łagodnych zmian w postaci brodawek na skórze czy kłykcin kończystych. To niskoonkogenne typy wirusa, powiązane z niskim ryzykiem wystąpienia nowotworu.

Do najczęściej występujących niskoonkogennych HPV zalicza się między innymi typy 6 i 11, które są odpowiedzialne za powstawanie brodawek narządów płciowych, śródnabłonkowej neoplazji szyjki macicy niskiego stopnia (CIN 1) i nawrotowej brodawczakowatości dróg oddechowych (RRP).

Niektóre z wirusów HPV odpowiadają za pojawienie się zmian przednowotworowych i nowotworowych narządów płciowych, takich jak rak szyjki macicy lub rak prącia, a także odbytu oraz okolic pozagenitalnych, zwłaszcza głowy i szyi (rak jamy ustnej, rak ustogardła). To wysokoonkogenne typy wirusa, związane z wysokim ryzykiem nowotworu. Najczęściej rozpoznaje się zakażenie typami 16, 18, 45 i 31. Zakażenie nie jest jednoznaczne z zachorowaniem na raka, zdecydowanie jednak zwiększa ryzyko.

Przyczyną infekcji HPV jest zainfekowanie wirusem brodawczaka ludzkiego od osoby będącej jego nosicielem. Transmisja zakażenia odbywa się głównie drogą płciową, podczas kontaktów seksualnych: genitalno-genitalnych, oralno-genitalnych i analno-genitalnych. Najczęściej do zakażenia dochodzi u osób w wieku 15-25 lat.

HPV rzadziej można zarazić się poprzez wspólne korzystanie z przedmiotów używanych do higieny osobistej np. ręczników. W niektórych przypadkach do infekcji odmianami wirusa typowymi dla narządów rodnych może dojść np. podczas porodu, kiedy matka zaraża wirusem dziecko.

Do czynników zwiększających ryzyko zakażenia należą: stosowanie antykoncepcji doustnej, współistnienie infekcji przenoszonych drogą płciową, palenie tytoniu i wysoka rodność.

Objawy zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego zależą od typu wirusa. I tak w przypadku infekcji typami nieonkogennymi po kilku tygodniach od zakażenia w okolicy narządów płciowych u kobiet i mężczyzn pojawiają się tzw. kłykciny kończyste lub brodawki płciowe. Obserwuje się je w obrębie warg sromowych, szyjki macicy, moszny, prącia oraz okolic odbytu. Inne objawy to świąd oraz plamienie/krwawienie kontaktowe, nawracające choroby zapalne dróg rodnych u kobiet czy nawracające zapalenia cewki moczowej u mężczyzn.

Infekcje wywołane onkogennymi typami HPV, zwłaszcza 16, 18, 31 i 45 zwykle przebiegają bezobjawowo. Dopiero w trzeciej fazie zakażenia zmiany widoczne są gołym okiem. Uważa się, że wszystkie przypadki raka szyjki macicy są poprzedzone przewlekłą infekcją HPV.

Najskuteczniejszą metodą diagnozowania zakażeń HPV drogą płciową jest wykonywanie badania cytologicznego, ponieważ pozwala ono na stosunkowo wczesne wykrycie zmienionych komórek.

W przypadku otrzymania nieprawidłowego badania cytologicznego bądź nieprawidłowego obrazu klinicznego zaleca się wykonanie testu potwierdzającego obecność wirusa HPV. Badanie PCR, o którym mowa, z dużą czułością wykrywa DNA wirusa, a także pozwala na określenie typów HPV w materiale (typowanie HPV). Test HPV wykrywa od 2 do 37 genotypów wirusa brodawczaka ludzkiego. Jest przeznaczony głównie dla kobiet po 30. roku życia.

Leczenie zakażenia wirusem HPV właściwie jest niemożliwe, można jedynie leczyć chorobę wywołaną przez patogen. Infekcje HPV i zmiany wywołane przez niskoonkogenne typy wirusa leczy się miejscowo: farmakologicznie lub z użyciem metod destrukcyjnych (np. kriokoagulacji).

Zmiany wywołane wysokoonkogennymi typami HPV wymagają poszerzenia diagnostyki i w zależności od uzyskanego wyniku badania cytologicznego czy histopatologicznego, wykonania zabiegu. Może to być technika miejscowej destrukcji tkanek (kriokoagulacja), wycięcie zmiany za pomocą pętli elektrycznej czy konizacja szyjki macicy.

Przed infekcją HPV można się chronić:

• unikając ryzykownych zachowań seksualnych, na przykład stosunków płciowych bez zabezpieczenia, zwłaszcza z przypadkowymi partnerami,
• unikając współżycia płciowego z partnerami zakażonymi HPV (stosowanie prezerwatyw nieznacznie zmniejsza prawdopodobieństwo zakażenia),
• myjąc ręce przed i po skorzystaniu z toalety,
• unikając bezpośredniego kontaktu, takiego jak uścisk rąk, z osobami z widocznymi brodawkami,
• unikając dotykania przedmiotów sprzyjających przetrwaniu wirusa, noszenie obuwia ochronnego w miejscach podwyższonego ryzyka (szatnie czy baseny),
• decydując się na szczepienie – nie tylko dziewcząt i kobiet, ale także chłopców oraz mężczyzn.

Badania wskazują jednak, że szczepionka ma największą skuteczność, jeśli podaje się ją dziewczynkom, które jeszcze nie miały kontaktu z HPV (około 10.-12. roku życia). Dorosłe kobiety także mogą być szczepione, włącznie z pacjentkami, które są HPV DNA-pozytywne.