Kwasica ketonowa (ang. diabetic ketoacidosis, DKA) zwykle jest skutkiem nieleczonej lub źle leczonej cukrzycy. Może do niej prowadzić zarówno nierozpoznanie choroby, jak i przyjęcie zbyt małej dawki leku, przerwanie leczenia czy ominięcie dawki insuliny.

Na wystąpienie DKA szczególnie narażeni są pacjenci leczeni za pomocą pompy insulinowej, ponieważ może przydarzyć się jej awaria czy dojść do zatkania wkłucia insulinowego.

Za niedostarczenie insuliny do organizmu w odpowiedniej ilości odpowiadają także choroby mogące być przyczyną niedoboru insuliny. To zarówno infekcja (ciężkie zakażenia bakteryjne, wirusowe lub grzybicze), jak i zawał serca, udar mózgu czy zapalenie trzustki.

Nie bez znaczenia jest nadużywanie alkoholu oraz ciąża kobiety chorującej na cukrzycę (kwasica ketonowa w ciąży może być skutkiem niedostosowania dawek insuliny do wzmożonego zapotrzebowania).

Kwasica cukrzycowa może wystąpić w przebiegu cukrzycy każdego typu, ale najczęściej jest pierwszym objawem dotychczas nierozpoznanej cukrzycy typu I. Rzadziej pojawia się u osób, u których zdiagnozowano już chorobę oraz u osób z cukrzycą typu 2. Ponieważ DKA może doprowadzić do śpiączki cukrzycowej, stanowi bezpośrednie zagrożenie życia. Śmiertelność wynosi 5–10%.

Kwasica ketonowa to ostre i groźne powikłanie cukrzycy, do którego prowadzi nagły i duży niedobór lub brak insuliny. To hormon produkowany przez trzustkę, zadaniem którego jest zmniejszanie stężenia glukozy we krwi. To dlatego gdy poziom cukru znacznie wzrasta, pojawiają się zaburzenia elektrolitowe i odwodnienie.

Choroba rozwija się szybko – zwykle w ciągu kilku do 24 godzin. Pierwsze objawy kwasicy ketonowej przypominają symptomy zatrucia pokarmowego lub infekcji dróg pokarmowych, ponieważ pojawiają się nudności i wymioty, a także bóle brzucha. Obserwuje się również odwodnienie manifestujące się nadmiernym pragnieniem, suchością jamy ustnej, częstym oddawaniem moczu, osłabieniem i zmęczeniem, a także bólami głowy.

Ponieważ do ciał ketonowych należy aceton, który organizm próbuje usunąć przez płuca, pojawia się charakterystyczny zapach z ust, przypominający woń zgniłych jabłek. Typowy jest również oddech kwasiczy (oddech Kussmaula), to jest naprzemiennie przyśpieszony i głęboki, a potem płytki oddech. Z uwagi na to, że w wyniku kwasicy ketonowej dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych, obserwuje się również zaczerwienienie policzków. To rumieniec kwasiczy. Może także dojść do zaburzeń świadomości, senności lub zdezorientowania.

Ponieważ ciała ketonowe zaczynają działać toksycznie na mózg, ostatecznie dochodzi do zaburzeń świadomości. W takiej sytuacji brak pomocy lekarza może prowadzić do śpiączki cukrzycowej, a nawet śmierci. Jej przyczyną jest najczęściej obrzęk mózgu.

Gdy pojawiają się objawy kwasicy ketonowej, trzeba natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe. Kluczowe jest przyjmowanie małych ilości płynów. Pomocna jest woda z cytryną, posiadająca właściwości odkwaszające. Wyrównuje także poziom jonów w organizmie.

Aby rozpoznać kwasicę cukrzycową, wykonuje się badania krwi, takie jak oznaczenie glukozy i gazometria, a także badania moczu, aby ocenić obecność ciał ketonowych. O kwasicy ketonowej świadczy;

• stężenie glukozy we krwi > 250 mg/dl (13,9mmol/l),
• pH krwi poniżej 7,35 potwierdzone w gazometrii krwi tętniczej lub włośniczkowej (gromadzenie się ketonów we krwi zmienia jej odczyn na bardziej kwasowy),
• obecność ciał ketonowych w badaniu moczu.

Ponieważ kwasica ketonowa jest zaburzeniem złożonym, a i potencjalnie zagrażającym życiu, leczenie zwykle odbywa się w warunkach szpitalnych. Terapia polega na dożylnym uzupełnieniu niedoboru insuliny oraz płynów i elektrolitów.

Bardzo ważne jest leczenie chorób towarzyszących, które mogły doprowadzić do wystąpienia kwasicy ketonowej. Wdrożenie leczenia prowadzi do normalizacji stężenia glukozy we krwi i wyrównania zaburzeń wodno-elektrolitowych oraz kwasowo-zasadowych.

Leczenie kwasicy ketonowej wymaga monitorowania stanu pacjenta: kontrolowania poziomu ketonów i glikemii, a także ciśnienia tętniczego, oddechu, czynności serca, stanu świadomości, jak również bilansu płynów, poziomu potasu, sodu, gazometrii krwi tętniczej.