Marskość wątroby (łac. cirrhosis hepatis) to przewlekły stan chorobowy prowadzący do zwłóknienia wątroby i zmiany jej budowy. W miarę postępu patologii w miejscu prawidłowych zrazików wątrobowych pojawiają się guzki regeneracyjne, to jest skupiska komórek wątrobowych otoczonych gęstymi pasmami tkanki łącznej. To prowadzi do martwicy hepatocytów, czyli komórek wątroby i zaburzeń czynności wątroby.

Z uwagi na obraz histopatologiczny wyróżnia się:

• marskość drobnoguzkową (guzki mają nie więcej niż 3 mm),
• marskość wielkoguzkową (guzki mają od 3 mm do kilku cm),
• marskość mieszaną.

Do marskości wątroby może prowadzić nadużywanie alkoholu, ale i kontakt z innymi toksynami (np. leki i środki chemiczne) oraz wirusami (szczególnie HBV i HCV). Podłożem problemu stają się często choroby:

• autoimmunologiczne wątroby, takie jak AZW (autoimmunologiczne zapalenie wątroby), PBC (pierwotna marskość żółciowa),
• wrodzone i nabyte choroby metaboliczne (np. cukrzyca, otyłość, stłuszczeniowe zapalenie wątroby, choroba Wilsona),
• przewlekłe choroby dróg żółciowych powodujące cholestazę (np. pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych, pierwotne zapalenie dróg żółciowych, trwałe uszkodzenia dróg żółciowych).

To dlatego, ze względu na etiopatogenezę, wyróżnia się różne rodzaje marskości wątroby:

• marskość alkoholowa,
• marskość pozapalna,
• marskość zastoinowa,
• marskość żółciowa,
• marskość uwarunkowana genetycznie.

Najczęstszą przyczyną marskości jest nadużywanie alkoholu oraz przewlekłe infekcje wirusami zapalenia wątroby typu B lub C.

Choć choroba ma charakter postępujący, co oznacza, że tkanka wątrobowa jest nieustannie zastępowana przez nieczynną funkcjonalnie tkankę łączną, we wczesnym stadium choroby objawy mogą się nie pojawiać. Szacuje się, że nawet u 40% chorych marskość wykrywana jest przypadkowo podczas badań czy zabiegów chirurgicznych przeprowadzanych z innego powodu.

Objawy marskości nasilają się wraz z postępem procesu zwłókniania i dotyczą różnych części organizmu. W początkowej fazie obserwuje się czerwone plamki występujące na górnej połowie ciała, przerost ślinianek przyusznych, zwłóknienie ścięgien w rękach i zaczerwienienie dłoni, zniekształcenie palców i paznokci u rąk.

Gdy dojdzie do znacznego upośledzenia czynności wątroby, odczuwane jest zmęczenie i osłabienie, bóle brzucha, utrata apetytu, nudności, spadek masy ciała, zaburzenia koncentracji czy stany podgorączkowe.

Typowa jest specyficzna postawa ciała (wygląd kasztanowego ludzika): szczupłe kończyny górne i dolne, co ma związek z zanikiem mięśni i powiększonym obwodem brzucha.

Pojawia się wodobrzusze, ginekomastia, hipogonadyzm (u mężczyzn objawia się zanikiem jąder, utratą libido i impotencją, zaś u kobiet zaburzeniami miesiączkowania lub brakiem miesiączki i bezpłodnością), zmiany naczyniowe o charakterystycznym, gwiaździstym kształcie nazywane pajączkami wątrobowymi.

W miarę rozwoju choroby dochodzi do powikłań. Pojawia się żółtaczka i świąd ciała, wybroczyny i krwawienia, insulinooporność i cukrzyca typu 2, krwawienie z przewodu pokarmowego, samoistne bakteryjne zapalenie otrzewnej, zwiększona wrażliwość na leki, nadciśnienie wrotne, encefalopatia wątrobowa i rak wątrobowokomórkowy.

Uszkodzenie wątroby jest nieodwracalne, można jednak spowolnić lub zatrzymać postępy zwłóknienia, stąd tak ważne jest szybkie rozpoznanie i leczenie.

W celu postawienia diagnozy wykonuje się badania laboratoryjne, takie jak:

• morfologia krwi (na marskość może wskazywać małopłytkowość i niedokrwistość),
• stężenie bilirubiny (często obserwuje się jej wzrost),
• aktywność enzymów wątrobowych (niepokoić powinna wzmożona aktywność ALT, AST i ALP
• poziom glukozy we krwi (objawem marskości może być hipoglikemia lub hiperglikemia),
• stężenie markera AFP (wynik wskazujący na raka wątrobowokomórkowego wynosi >200j),
• układ krzepnięcia.

Pomocne są także badania obrazowe, takie jak USG jamy brzusznej, badania endoskopowe, badanie histopatologiczne wycinka wątroby oraz badania z wykorzystaniem elastografia.

Leczenie marskości wątroby ma charakter objawowy i przyczynowy. Celem terapii jest zarówno zahamowanie procesu włóknienia wątroby, jak i zapobieganie powikłaniom (bądź ich leczenie).

Leczenie objawowe skupia się na poprawie samopoczucia i komfortu życia chorego. Kluczowe jest zaprzestanie picia alkoholu, osiągniecie odpowiedniej masy ciała, regularna aktywność fizyczna oraz przestrzeganie zasad lekkostrawnej diety (dieta wątrobowa). Leczenie przyczynowe zależy od etiologii marskości wątroby i jest dostosowywane przez hepatologa do konkretnego przypadku.