Mocznica to ostatnie, piąte stadium (G5) przewlekłej choroby nerek (PChN). Ponieważ niewydolność nerek jest już bardzo zaawansowana, nie są one w stanie usuwać szkodliwych produktów przemiany materii. To prowadzi do wzrostu stężenia mocznika w organizmie. Objawy patologii mogą dotyczyć niemal wszystkich narządów i układów w organizmie.

Przyczyną mocznicy może być fizyczne uszkodzenie nerek, jednak najczęściej jest to skutek chorób nerek i innych narządów układu moczowego, takich jak kłębuszkowe zapalenie nerek oraz inne glomerulopatie, choroba śródmiąższowa nerek, zapalenie pęcherza moczowego, zwężenie tętnicy nerkowej czy naczyniowe stwardnienie nerek. Na jej rozwój mogą także wpłynąć inne choroby, takie jak nadciśnienie (nefropatia nadciśnieniowa), cukrzyca (nefropatia cukrzycowa) oraz schorzenia nowotworowe.

Mocznica najczęściej występuje u osób starszych, po 60. roku życia, nieznacznie częściej u mężczyzn.

Schyłkowa niewydolność i związana z nią mocznica sprawiają, że w procesie chorobowym, jakim są objęte nerki, wydzielane są różnego rodzaju toksyny mocznicowe, takie jak makroglobulina, hormon przytarczyc (PTH), produkty końcowe glikozylacji i mikroglobulina beta2. Są one odpowiedzialne za wiele zmian metabolicznych, które prowadzą do zaburzenia funkcjonowania organizmu (najpoważniejsze to zaburzenia wodno-elektrolitowe) i schorzeń. Zatrucie toksynami mocznicowymi jest niebezpieczne i potencjalnie śmiertelne.

Objawy przewlekłej choroby nerek zależą od stopnia zaawansowania upośledzenia ich czynności. Początkowo mogą być niezauważalne. Z czasem, wraz z postępem choroby, pojawiają się symptomy ze strony różnych narządów.

Objawami PChN i mocznicy jest:

• zmęczenie, znużenie, senność lub drażliwość,
• skurcze mięśni, drżenie drętwienie i mrowienie kończyn,
• nudności, wymioty, zaburzenia łaknienia i utrata masy ciała,
• bóle głowy, zawroty głowy, zaburzenia widzenia,
• świąd skóry, przebarwienia, wybroczyny, łuszczenie się,
• nieprzyjemny zapach z ust, posmak amoniaku,
• pogorszenie kondycji psychicznej, zaburzenia świadomości,
• nadciśnienie lub niedociśnienie, zwężenie i niewydolność zastawek serca, zaburzenia rytmu serca, dusznica bolesna,
• kwasica metaboliczna,
• zaburzenia gospodarki sodowej, potasowej, wapniowej, fosforowej,
• pogłębienie i przyspieszenie zmian miażdżycowych,
• krwawienia wewnętrzne w obrębie układu pokarmowego,
• encefalopatia (trwałe uszkodzenia mózgu),
• śpiączka.

Do podstawowych badań pozwalających na ocenę czynności nerek zalicza się przede wszystkim: badanie ogólne moczu, stężenie kreatyniny i mocznika w surowicy oraz eGFR. Przydatna mogą okazać się również morfologia krwi oraz stężenie we krwi kwasu moczowego, potasu, fosforanów, wapnia, PTH, triglicerydów i cholesterolu. Czasem konieczne jest wykonanie badań obrazowych (np. USG) czy biopsji nerek.

Najbardziej miarodajnym badaniem w przypadku mocznicy, ale i innych zaawansowanych stadiów choroby nerek, jest oznaczenie stężenia kreatyniny w surowicy. Pozwala ono na ustalenie wysokości parametru, jakim jest przesączanie kłębuszkowe (GFR, z ang. glomerular filtration rate). To pozwala na określenie zaawansowania przewlekłej choroby nerek. I tak:

• GFR ≥90 ml/min/1,73 m2 to stadium G1,
• GFR 60-89 ml/min/1,73 m2 to stadium G2,
• GFR 45-59 ml/min/1,73 m2 to stadium G3a,
• GFR 30-44 ml/min/1,73 m2 to stadium G3b,
• GFR 15-29 ml/min/1,73 m2 to stadium G4,
• GFR <15 ml/min/1,73 m2 to stadium G5.

Ponieważ przewlekła choroba nerek przez wiele lat może nie dawać żadnych objawów, bardzo ważne jest, by okresowo wykonywać podstawowe badania moczu i krwi. Wykrycie nieprawidłowości i początkowego stadia choroby pozwala na wdrożenie szybkiego leczenia, co zapobiega rozwojowi schorzenia i pojawieniu się powikłań.

Schyłkowa niewydolność nerek i zaawansowana mocznica są wskazaniem do rozpoczęcia leczenia nerkozastępczego pod postacią hemodializ lub dializ otrzewnowych. Ma to na celu usunięcie nadmiaru mocznika z krwi i oczyszczenie jej z toksyn, wyrównanie zaburzeń wodno-elektrolitowych oraz kwasowo-zasadowych, a i usunięcie nadmiaru wody z organizmu. Bardzo ważna jest odpowiednia dieta (niskokaloryczna i niskobiałkowa) oraz unikanie wzmożonego wysiłku oraz kontaktu z osobami chorymi. Leczenie choroby czasem wymaga również przeszczepu nerki od dawcy żywego lub zmarłego.