Na mononukleozę zwykle zapadają dzieci po 4. roku życia, młodzież i młodzi dorośli. Materiałem zakaźnym jest ślina zawierająca wirusy EBV, zaś wrotami zakażenia jama nosowo-gardłowa.

Źródłem zakażenia i rezerwuarem wirusa są chorzy, także osoby przechodzące zakażenie bezobjawowe, osoby w okresie rekonwalescencji po mononukleozie zakaźnej i osoby zdrowe, u których dochodzi do reaktywacji EBV z wydzielaniem wirusa ze śliną. Przeciwciała świadczące o kontakcie z EBV stwierdza się u niemal wszystkich dorosłych.

Do zakażenia wirusem EBV dochodzi w wyniku bezpośredniego kontaktu z osobą chorą, rzadko drogą kropelkową. Najczęstszą drogą przenoszenia jest ślina pacjenta (stąd najłatwiej zarazić się nią przez pocałunek), rzadziej droga krwiopochodna, płciowa czy przeszczep narządowy.

Gdy wirus dostanie się do organizmu, wnika do ślinianek i zaczyna się w nich mnożyć. Okres wylęgania choroby wynosi zwykle kilka tygodni, najczęściej od 30 do 50 dni. Zakażenie zwiastują objawy wstępne. Obserwuje się brak apetytu, bóle mięśniowo-stawowe i złe samopoczucie. Po kilku dniach pojawiają się typowe objawy mononukleozy. Te mogą przypominać anginę bakteryjną, grypę bądź przeziębienie. Chorobę dużo gorzej niż dzieci i młodzież znoszą dorośli.

Typowe symptomy mononukleozy zakaźnej to:

• wysoka gorączka (do 40°C), która może trwać do trzech tygodni. Nieznacznie obniża się po lekach przeciwgorączkowych,
• powiększenie węzłów chłonnych, głównie szyi, zausznych i karkowych,
• powiększenie śledziony i wątroby,
• ostre zapalenie gardła i migdałków, maziste i biało-żółte naloty, utrudnione połykanie czy mówienie,
• nieżyt nosa, któremu towarzyszy pojawienie się gęstej, śluzowej wydzieliny, która upośledza jego drożność,
• obrzęk powiek górnych (u małych dzieci),
• charakterystyczna wysypka, która przypomina zmiany pojawiające się w przebiegu odry czy różyczki. Te są widoczne głównie na tułowiu, zwłaszcza po zastosowaniu penicylin półsyntetycznych,
• uczucie zmęczenia i osłabienia, które mogą trwać do 8 tygodni po chorobie.

Zaraźliwość utrzymuje się przeważnie do kilku dni od pojawienia się wysokiej gorączki, ale EBV w ślinie osoby chorej może utrzymywać się kilka, a nawet kilkanaście miesięcy. Przebycie zarówno mononukleozy zakaźnej, jak i zakażenia bezobjawowego skutkuje uzyskaniem odporności na całe życie.

Rozpoznanie mononukleozy opiera się na obserwacji typowych objawów klinicznych oraz analizie wyników badań laboratoryjnych. W badaniach dodatkowych charakterystyczna jest leukocytoza z limfocytozą, a w rozmazie krwi pojawienie się atopowych limfocytów (mononuklearów). Podwyższone mogą być również transaminazy - ALAT i LDH.

Ponieważ objawy choroby pojawiają się sukcesywnie w ciągu kilku dni, rozpoznanie nie jest proste. W różnicowaniu objawów mononuleozy zakaźnej należy brać pod uwagę tak zwane zespoły mononukleozopodobne w przebiegu takich chorób jak: cytomegalia, adenowirusy, HIV czy anginę paciorkowcową i zakażenie Toxoplasma gondii

Leczenie jest głównie objawowe, skupiające się na łagodzeniu objawów choroby. Stosuje się leki przeciwgorączkowe, a także acyklowir. W przypadku znacznego powiększenia i obrzęku migdałków utrudniającego oddychanie - także glikokortykosteroidy. Antybiotykoterapię włącza się tylko wtedy, gdy dojdzie do nadkażenia bakteryjnego. W ciężkich przypadkach, gdy pojawiają się trudności z oddychaniem bądź powikłania, leczenie prowadzone jest w warunkach szpitalnych.

Do powikłań w przebiegu mononukleozy zakaźnej dochodzi dość rzadko, niemniej mogą pojawić się:

• trudności z oddychaniem, bezdechy związane z powiększeniem migdałków, niedrożnością przewodów nosowych i powiększeniem węzłów chłonnych,
• nadkażenie bakteryjne. Powikłania bakteryjne to głównie bakteryjne zapalenie gardła,
• pęknięcia śledziony (głownie 2.–3. tydzień choroby),
• niedokrwistość hemolityczna,
• małopłytkowość,
• zapalenie trzustki,
• zapalenie mięśnia sercowego,
• zapalenie jąder,
• zapalenie mózgu,
• miąższowe uszkodzenie wątroby.

Choroba jest na tyle groźna, że nie należy jej lekceważyć, a w przypadku zaobserwowania niepokojących objawów skontaktować się z lekarzem.

Ponieważ nie ma szczepionki zapobiegającej zakażeniu wirusem EBV, najlepszym sposobem profilaktyki mononukleozy zakaźnej jest przestrzeganie podstawowych zasad higieny.