Nadczynność tarczycy, inaczej hipertyreoza, to zaburzenie, które polega na nadmiernym wydzielaniu hormonów gruczołu tarczowego. Pojawia się, gdy narząd produkuje za dużo hormonów w stosunku do potrzeb organizmu, wskutek czego procesy metaboliczne organizmu znacznie przyśpieszają. To jedna z najczęstszych chorób endokrynologicznych.

Tarczyca jest narządem położonym u podstawy szyi, który składa się z dwóch połączonych ze sobą płatów. Organ odpowiada za produkcję hormonów: trijodotyroniny (T3) oraz tyroksyny (T4). Czynność tarczycy jest kontrolowana przez przysadkę mózgową, która uwalnia hormon tyreotropowy (TSH) pobudzający tarczycę do produkcji hormonów: T3 i T4. Ich rola jest kluczowa, ponieważ w dużym stopniu regulują metabolizm, a i odpowiadają za procesy zachodzące w większości tkanek.

Nadczynność tarczycy może mieć wiele przyczyn. To najczęściej:

• guzki tarczycy, wole guzkowe toksyczne, guz autonomiczny tarczycy, wole rozlane toksyczne, nowotwory złośliwe gruczołu tarczowego,
• choroba Gravesa-Basedowa. To choroba o podłożu autoimmunologicznym,
• przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (początkowa faza choroby Hashimoto),
• przyjmowanie leków o dużej zawartości jodu,
• zespoły chorobowe, którym towarzyszy nadmierna produkcja hormonu TSH,
• zatrucie preparatami bądź hormonami tarczycy,
• podostre zapalenie tarczycy,
• poporodowe zapalenie tarczycy.

Nadczynność tarczycy może przebiegać jawnie, wówczas objawy są widoczne i dotkliwe. W formie utajonej poziom hormonów jest nieznacznie podwyższony, a objawy nie obniżają jakości życia.

Objawy nadczynności tarczycy wynikają głównie z przyspieszenia pracy organizmu. To:

• zaburzenia rytmu serca,
• uczucie kołatania serca,
• uczucie gorąca i towarzysząca jej nadmierna potliwość, nadwrażliwość na ciepło,
• zwiększony apetyt i częste wypróżnienia,
• przyspieszenie akcji serca w spoczynku,
• niewydolność krążenia,
• wzrost ciśnienia tętniczego,
• uczucie niepokoju,
• uczucie drżenia, osłabienie mięśni nóg,
• pobudzenie psychoruchowe, drażliwość, nerwowość,
• bezsenność,
• spadek masy ciała,
• częstsze oddawanie stolca, biegunka,
• wypadanie włosów,
• zaburzony cykl miesiączkowy,
• wytrzeszcz oczu (w przypadku choroby Gravesa-Basedowa),
• powiększanie tarczycy, tzw. wole tarczycowe (w chorobie Gravesa-Basedowa).

W przypadku podejrzenia nadczynności tarczycy niezbędne jest określenie stężenia TSH (o nadczynności tarczycy świadczy wynik, który przekracza dolną granicę normy) oraz wolnych frakcji hormonów: trójjodotyroniny i tyroskyny (FT3 i FT4).

Nadczynność tarczycy jest diagnozowana, gdy stężenie TSH jest obniżone, a stężenie FT4 podwyższone. Jeżeli stężenie TSH jest obniżone, a stężenie FT4 jest w normie, wskazuje to na subkliniczną nadczynność tarczycy.

Po rozpoznaniu nadczynności tarczycy lekarz może zlecić badania, które pomogą ustalić przyczynę choroby. To:

• USG tarczycy,
• badanie poziomu przeciwciał przeciwtarczycowych w surowicy, szczególnie przeciwciał przeciwko receptorowi TSH.

Leczenie nadczynności tarczycy zależy od przyczyny zaburzenia, stopnia nasilenia choroby, wieku pacjenta oraz współistniejących chorób. Terapia może obejmować:

• przyjmowanie leków przeciwtarczycowych: tyreostatyków, które zmniejszają wydzielanie hormonów oraz beta-blokerów, które pomagają złagodzić objawy nadczynności tarczycy,
• podawanie jodu radioaktywnego,
• zabieg chirurgiczny. Wskazaniem do wycięcia tarczycy (strumektomia, tyreoidektomia) jest rak tarczycy oraz duże wole uciskające tarczycę.

Leczenie nadczynności tarczycy powinno przebiegać pod ścisła kontrolą endokrynologa. Choroby nie należy lekceważyć, ponieważ nieleczona może prowadzić do niebezpiecznych powikłań: zaburzeń rytmu serca, niewydolności serca czy osteoporozy. Najgroźniejszym powikłaniem nadczynności tarczycy jest przełom tarczycowy. Wówczas nasilenie objawów zaburzenia może doprowadzić do zapaści krążeniowej. Traktuje się je jako stan zagrożenia życia.

Nadczynność tarczycy jest bardzo niebezpieczna zwłaszcza dla kobiet w ciąży. Zlekceważona może prowadzić do poronienia lub przedwczesnego porodu, wysokiego ciśnienia krwi oraz zaburzonego rozwoju płodu i wad wrodzonych dziecka.