Szczyt zachorowalności na raka szyjki macicy w Polsce przypada na 6. dekadę życia, choć w ostatnich latach obserwuje się wzrost liczby zachorowań u kobiet młodszych. Tym samym Polska należy do krajów o średniej zachorowalności na ten nowotwór, ma jednak:

• jeden z najwyższych wskaźników zachorowalności i umieralności w Europie,
• jeden z najniższych w Europie odsetek przeżyć 5-letnich, będący miarą wyleczalności raka.

W zależności od tempa rozwoju zmian nowotworowych szyjki macicy dzieli się je na trzy grupy. To:

• zmiany dysplastyczne szyjki macicy,
• rak przedinwazyjny,
• rak inwazyjny.

O ile wcześnie wykryta dysplazja szyjki macicy pozwala na wyleczenie i nie stanowi zagrożenia życia, o tyle nieleczona może prowadzić do rozwoju nowotworu złośliwego. Gdy komórki dysplastyczne przekształcą się w komórki rakowe, powstaje tak zwany rak przedinwazyjny. Zmiany ograniczone są wyłącznie do nabłonka szyjki macicy. Rak inwazyjny pojawia się, gdy komórki nowotworowe zaczną wnikać głębiej i przekroczą granicę nabłonka.

Głównym czynnikiem etiologicznym raka szyjki macicy jest zakażenie onkogennymi typami HPV drogą kontaktów seksualnych. Za ponad połowę przypadków odpowiada wirus brodawczaka ludzkiego HPV 16. Nowotwór pojawia się zazwyczaj 10 do 15 lat po trwałym zakażeniu wirusem. Przez wiele lat może nie dawać żadnych objawów. Warto wiedzieć, że metodą profilaktyki raka szyjki macicy są szczepienia przeciw wirusowi HPV. Przeprowadzane u osób, które nie rozpoczęły współżycia płciowego.

Inne przyczyny, które mają wpływ na zwiększone ryzyko rozwoju raka szyjki macicy to:

• przewlekłe stany zapalane pochwy,
• wczesne rozpoczęcie życia seksualnego,
• duża liczba partnerów seksualnych,
• zakażenie ludzkim wirusem niedoboru odporności HIV,
• przeszczepy narządów,
• wieloletnie stosowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych,
• palenie tytoniu.

We wczesnych stadiach rak szyjki macicy rozwija się bezobjawowo. Zdarza się też, że symptomy są dyskretne i mało specyficzne. Zależą od stopnia zaawansowania nowotworu i umiejscowienia przerzutów.

W przypadkach jawnych klinicznie obserwuje się:

• ból w okolicy podbrzusza i miednicy, okolicy krzyżowej czy stawów biodrowych,
• upławy: krwiste lub wodniste, brudnoszare, o przykrym zapachu,
• krwawienie kontaktowe,
• obrzęki kończyn dolnych,
• bolesne parcia na mocz i stolec, krew w moczu i stolcu,
• nadciśnienie,
• krwawienie w czasie między miesiączkami w okresie przedmenopauzalnym, obfite miesiączki, krwotoki miesiączkowe, krwawienie po stosunku.

W fazie raka szyjki macicy z przerzutami objawy choroby zależą od miejsca przerzutu czy nacieku. Pojawiają się duszności, krwioplucie, bóle, ograniczenie wydolności nerek, wątroby.

W przypadku raka szyjki macicy dużą rolę odgrywa czas. Oznacza to, że im szybciej zostaną odczytane sygnały wskazujące na to, że w szyjce macicy może rozwinąć się nowotwór bądź pierwsze objawy choroby, tym większe szanse na wyleczenie. Ponieważ może je zaobserwować wyłącznie ginekolog, kluczowe znaczenie mają regularne kontrole lekarskie. Podczas wizyty lekarz przeprowadza badanie ginekologiczne, USG narządu rodnego oraz zleca badanie cytologiczne rozmazu z pochwowej części szyjki macicy.

Badania przesiewowe raka szyjki macicy dotyczą kobiet bezobjawowych. W przypadku chorych stopień zaawansowania raka szyjki macicy ustala się w oparciu o badania obrazowe, takie jak:

• badanie ultrasonograficzne miednicy i jamy brzusznej (USG),
• rezonans magnetyczny miednicy,
• tomografia komputerowa miednicy i jamy brzusznej,
• RTG płuc.

Badania diagnostyczne pozwalają na dokładną charakterystykę nowotworu, określenie rodzaju komórek (typ histologiczny), głębokości guza w błonie śluzowej, jego ewentualnego rozszerzenia na sąsiednie organy lub pobliskie węzły chłonne oraz ewentualnych przerzutów na organy odległe.

Leczenie raka szyjki macicy zależy od stopnia zaawansowania choroby. Wykorzystuje się radioterapię, brachyterapię, chemioterapię, zabiegi chirurgiczne, a także połączenie kilku sposobów leczenia. W sytuacji, gdy nowotwór ma mniej niż 4 cm, zwykle usuwa się macicę, a także otaczające ją tkanki, niektóre organy oraz węzły chłonne. W przypadku przerzutów leczenie opiera się na chemioterapii lub radioterapii.