Przyczyny schizofrenii są bardzo różne. Naukowcy wyróżnili:

• czynnik genetyczny. Ryzyko zachorowania wzrasta u osób spokrewnionych z chorym. Odbywa się to poprzez dziedziczenia określonego wariantu genu,
• czynnik okołoporodowy. To zarówno uwarunkowania pojawiające się w okresie perinatalnym, które mogą istotnie wpływać na kształtujący się układ nerwowy dziecka, a także komplikacje i urazy podczas porodu,
• czynnik środowiskowy i stres, które mogą przyczynić się do wystąpienia pierwszego epizodu choroby lub jej nawrotów.

I tak za pojawienie się choroby mogą odpowiadać zarówno uwarunkowania genetyczne, jak i infekcje wirusowe w czasie ciąży, okołoporodowe uszkodzenia mózgu, zatrucia toksynami występujące u matki czy stres emocjonalny, traumatyczne przeżycia w dzieciństwie, doświadczanie przemocy lub dorastanie w rodzinie dysfunkcyjnej. Do rozwoju choroby mogą się również przyczynić narkotyki, takie jak ekstazy, LSD czy kokaina, a także inne środki psychoaktywne.

Schizofrenia wywołuje wiele objawów. To symptomy pozytywne lub negatywne, co nie oznacza ich korzystnego bądź złego wpływu na obraz i przebieg choroby. Wskazuje jedynie na „nadmiar” bądź „niedobór” w odniesieniu do przekonań, postrzegania czy przeżywania rzeczywistości.

Objawy „pozytywne” (objawy produktywne, wytwórcze), rozumiane jako obecność zaburzeń funkcji psychicznych, to:

• omamy (wrażenia zmysłowe, które w rzeczywistości nie istnieją), takie jak: omamy słuchowe (chory słyszy głosy, trzaski, śpiewy, rozmowy), omamy wzrokowe (chory widzi nieistniejące przedmioty czy ludzi), omamy węchowe (chory odczuwa nieistniejące intensywne i nieprzyjemne zapachy), omamy smakowe (chory odczuwa zmieniony smak potraw), omamy czuciowe (chory odczuwa nieistniejące wrażenia dotykowe),
• urojenia, czyli fałszywe przekonania i sądy, które chory uznaje je za prawdziwe. To: urojenia prześladowcze, urojenia i urojenia ksobne,
• wrażenie bycia kontrolowanym. Zdarza się, że osoba chora czuje się tak, jakby ani ciało, ani myśli nie należały do niej.

Objawy „negatywne” (objawy nieproduktywne), istotą których jest tracenie pewnych możliwości czy umiejętności, to:

• utrata zainteresowań, energii życiowej, ograniczenie aktywności, utrata woli,
• zubożenie myślenia, trudności z myśleniem, także abstrakcyjnym, kłopoty z koncentracją, rozkojarzenie toku myślenia,
• nieuzasadnione zmienianie tematu konwersacji, zaburzenia komunikacji werbalnej, używanie niezwykłych słów,
• wycofanie z kontaktów z ludźmi,
• bezczynność albo bezcelowość zachowania,
• brak zainteresowania własnym wyglądem i dbaniem o higienę,
• spłycenie reakcji emocjonalnych, niedostosowanie w wyrażaniu uczuć, utrata zdolności do przeżywania emocji, zarówno smutku, jak i radości,
• zaniedbywanie codziennych zajęć i obowiązków.

Początek schizofrenii może być nagły, z burzliwie rozwijającymi się w ciągu kilku dni urojeniami i omamami, ale i powolny oraz skryty, z objawami narastającymi i utrwalającymi się na przestrzeni wielu lat.

Różny może być także przebieg choroby. Czasem schizofrenia cechuje się naprzemiennym współistnieniu epizodów choroby i okresów remisji, w innym przypadku przewlekłym przebiegiem z narastającymi objawami negatywnymi.

Kwestią indywidualną jest także pojawianie się różnych objawów. Niektórzy chorzy mogą słyszeć głosy bez towarzyszących objawów negatywnych. Inni mogą mieć tylko omamy zmysłowe bez innych objawów. Zdarza się, że symptomy choroby są tak niespecyficzne, nieoczywiste i subtelne, że schorzenie trudno rozpoznać.

Bez wątpienia schizofrenia, należąca do grupy zaburzeń psychotycznych o zróżnicowanych przyczynach, objawach i przebiegu jest chorobą, która zacznie pogarsza jakość życia pacjentów oraz ich rodzin.

Występuje kilka postaci schizofrenii. W zależności od objawów dominujących wyróżnia się jej kilka podtypów. To:

• schizofrenia paranoidalna, czyli najczęstsza postać schizofrenii. Przeważają w niej urojenia i omamy,
• schizofrenia hebefreniczna, dla której charakterystyczne są nieprzewidywalne zachowania oraz niedostosowanie nastroju i emocji do sytuacji,
• schizofrenia katatoniczna, w której dominują zaburzenia motoryki. Może pojawić się brak reakcji na otoczenie (osłupienie) czy opór wobec próśb i poleceń (negatywizm),
• depresja poschizofreniczna, istotą której jest pojawienie się zespołu depresyjnego (obniżony nastrój, nieuzasadniony lęk, zaburzenia snu, zmniejszenie aktywności).

Hospitalizacja nie jest wymagana zawsze. Wiele osób chorych na schizofrenię prowadzi ustabilizowany tryb życia. Warto wiedzieć, że wczesne rozpoznanie choroby i rozpoczęcie terapii zwiększa szanse na pełną remisję.

Leczenie schizofrenii powinno mieć charakter kompleksowy i obejmować:

• stosowanie środków farmakologicznych (leki przeciwpsychotyczne). Obecnie stosuje się klasyczne leki I generacji i atypowe leki II generacji,
• psychoterapię, która pomaga radzić sobie z chorobą i problemami,
• psychoedukację, celem której jest nauka rozpoznawania objawów czy wyjaśnienie istoty choroby,
• rehabilitację, która służy odzyskiwaniu umiejętności społecznych i samodzielności w codziennym życiu, utraconych w związku z chorobą.

Ponieważ schizofrenia jest chorobą przewlekłą, jej leczenie trwa przeważnie całe życie.