Uzależnienia z definicji to stan zaburzenia zdrowia psychicznego i fizycznego, który charakteryzuje się okresowym lub stałym przymusem wykonywania określonej czynności lub zażywania psychoaktywnej substancji chemicznej. Pojęcie uzależnienia jest bardzo szerokie. Można powiedzieć, że obejmuje wszelkie czynności, nad wykonywaniem których nie mamy kontroli.

Przyczyny uzależnień to skomplikowana kwestia. Specjaliści twierdzą, że choć rozwój nałogu jest uwarunkowany indywidualnie, zawsze składa się na niego kilka przenikających się i wzajemnie wpływających na siebie czynników: biologicznych, genetycznych, społecznych, psychologicznych i środowiskowych.

Uzależnienie to efekt działań i skutek procesu. Nie pojawia się natychmiast. Po wykonaniu jednorazowej czynności bądź zażyciu substancji psychoaktywnej nie można mówić o uzależnieniu. Tym samym w procesie powstawania uzależnienia wyróżnia się kilka etapów. To:

• faza eksperymentalna, która obejmuje odkrywanie i poznawanie czynnika uzależniającego,
• faza przyjemności, o której mówi się, gdy osoba uzależniona odczuwa przyjemność i satysfakcję po wykonaniu czynności bądź spożyciu substancji,
• faza problemowa, cechująca się tym, że osoba uzależniona zaczyna odczuwać skutki nałogu, ale i jego odstawienia. Aby rozładować napięcie, musi wykonać jakąś czynność bądź przyjąć kolejna dawkę substancji,
• całkowite uzależnienie, czyli faza, w której uzależniony nie jest w stanie funkcjonować bez czynnika uzależniającego.

Wyróżnia się uzależnienia psychiczne i fizyczne. Uzależnienia psychiczne to nieodparta chęć wykonania jakiejś czynności bądź zażycia substancji, co nie prowadzi do przykrych następstw fizjologicznych. Uzależnienia psychiczne to także uzależnienia behawioralne (uzależnienie od czynności).

Uzależnienia fizyczne są związane z silną potrzebą stałego zażywania substancji i wynika z przystosowania się organizmu do działania przy określonym poziomie danej substancji. Jej zaprzestanie prowadzi do dolegliwości somatycznych (drżenie ciała, bezsenność, wymioty). Jakie są uzależnienia?

Przykładem uzależnienia psychicznego jest:

• seksoholizm: uzależnienie od seksu,
• pracoholizm: uzależnienie od pracy,
• siecioholizm: uzależnienie od internetu,
• zakupoholizm: uzależnienie od zakupów,
• uzależnienie od ćwiczeń fizycznych,
• uzależnienie emocjonalne (uzależnienie od osoby).

Przykładem uzależnienia fizycznego jest:

• alkoholizm: uzależnienie od alkoholu,
• nikotynizm: uzależnienie od nikotyny (papierosów)
• narkomania: uzależnienie od narkotyków (opioidów, barbituranów oraz benzodiazepinów).

Nałóg to konsekwencja dostarczania bodźca lub substancji do organizmu, stąd skutki uzależnień mogą dotyczyć zarówno zdrowia fizycznego, jak i psychicznego. Jakie są typowe objawy?

Uzależnienie charakteryzuje się:

• brakiem kontroli nad zachowaniem,
• zaniedbywaniem obowiązków,
• poczuciem przymusu,
• potrzebą coraz silniejszych doznań (zjawisko tolerancji),
• ograniczeniem innych przyjemności,
• kontynuowaniem zachowania pomimo jego szkodliwości.

Ponadto u osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych obserwuje się:

• objawy fizyczne, takie jak rozszerzone źrenice czy problemy ze snem lub zbyt długie spanie,
• objawy psychologiczne. To na przykład zmiany nastawienia czy zwiększona drażliwość lub agresja.

Objawami uzależnienia behawioralnego jest:

• spędzanie większości czasu na wykonywaniu danej czynności bądź myśleniu o niej,
• kontynuowanie czynności pomimo przeszkód oraz szkód fizycznych czy psychicznych,
• traktowanie pewnych czynności jako głównego sposobu radzenia sobie z emocjami,
• zaniedbywanie obowiązków: domowych, zawodowych, szkolnych czy rodzinnych,
• minimalizowanie lub ukrywanie rozmiarów problemu,
• doświadczanie objawów zespołu abstynencyjnego podczas prób zaprzestania wykonywania czynności (pojawia się rozdrażnienie czy agresja).

Diagnozowanie uzależnień odbywa się między innymi w oparciu o klasyfikacje chorób ICD-10 i DSM IV. Traktuje się je jako zaburzenie psychiczne dotyczące zdrowia psychicznego lub fizycznego.

Plan leczenia uzależnienia opracowywany jest indywidualnie. Pod uwagę brane są różne czynniki i okoliczności, takie jak stopień i rodzaj uzależnienia, a także potrzeby pacjenta.

W przypadku uzależnień fizycznych leczenie rozpoczyna się detoksykacji, co pozwala oczyścić organizm z substancji psychoaktywnych. Następnie przechodzi się do terapii właściwej.

Terapia uzależnień może polegać na:

• psychoterapii indywidualnej,
• psychoterapii grupowej,
• psychoterapii rodzinnej,
• hipnoterapii.

Leczenie uzależnienia to niełatwy i długi proces, przy czym walka z nałogiem fizjologicznym jest na ogół łatwiejsza niż pokonanie uzależnienia behawioralnego. Ma to związek z tym, że uzależniania fizyczne można łagodzić środkami farmakologicznymi. Terapia uzależnienia od alkoholu i narkotyków bywa prowadzona w ośrodkach zamkniętych.