Zapalenie ucha (łac. otitis) to pojęcie obejmujące stany zapalne narządu słuchu i równowagi. Ponieważ ucho dzieli się na: ucho zewnętrzne, ucho środkowe i ucho wewnętrzne, w zależności od zajętej części anatomicznej ucha wyróżnia się:

• zapalenie ucha zewnętrznego,
• zapalenie ucha środkowego,
• zapalenie ucha wewnętrznego (zapalenie błędnika).

Zapalenie ucha zewnętrznego to schorzenie o charakterze infekcyjnym, które wywołują wirusy lub bakterie. Infekcja lokalizuje się w obrębie przewodu słuchowego. Za jej pojawienie się odpowiada uszkodzenie gruczołów łojowych, które przestają produkować ochronną woskowinę. To najczęściej konsekwencja urazu nabłonka, zbyt dużej wilgotności lub zmiany pH w przewodzie słuchowym. Ponadto zachorowaniu na zapalenie ucha zewnętrznego sprzyja częsty kontakt z chlorowaną wodą, niewłaściwe czyszczenie uszu, alergia i cukrzyca.

Objawy zapalenia ucha zewnętrznego to:

• ból i obrzęk skóry zewnętrznego przewodu słuchowego,
• łuszczący się naskórek zalegającym w przewodzie słuchowym,
• świąd przewodu słuchowego,
• wydzielina o nieprzyjemnym zapachu,
• ból w stawie skroniowo-żuchwowym,
• powiększone węzły chłonne,
• osłabienie, ogólne złe samopoczucie,
• czasem gorączka,
• niekiedy niedosłuch.

Leczenie zapalenia ucha zewnętrznego zależy od nasilenia choroby oraz schorzeń towarzyszących. Czasem pomaga oczyszczanie przewodu słuchowego przez laryngologa, niekiedy konieczne jest podawanie antybiotyków. Na silne bóle stosuje się krople do uszu, które łagodzą dolegliwości bólowe oraz zmniejszają obrzęk.

Zapalenie ucha środkowego to częsta choroba wieku dziecięcego. Choroba dotyka zwłaszcza niemowlęta i małe dzieci. Ma to związek ze specyficzną anatomią trąbki słuchowej, która u najmłodszych pacjentów jest krótsza, szersza i zlokalizowana bardziej poziomo. To sprawia, że infekcje górnych dróg oddechowych z jamy nosowo-gardłowej do narządu słuchu przechodzą bardzo szybko.

W pierwszym okresie infekcja ma zwykle podłoże wirusowe. Gdy jest wywoływane przez bakterie, najczęściej odpowiada za nią: Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae i Moraxella catarrhalis. Zwykle zakażenie przechodzi do jamy bębenkowej z nosa lub nosogardła.

W zależności od przebiegu choroby wyróżnia się:

• ostre zapalenie ucha środkowego,
• wysiękowe zapalenie ucha środkowego,
• przewlekłe zapalenie ucha środkowego.

Ostre zapalenie ucha środkowego objawia się bólem ucha (silnym, tętniącym), szumami usznymi, uczuciem pełności w uchu, gorączką (u dzieci nawet powyżej 40 °C), bólem głowy i wymiotami, brakiem apetytu, złym samopoczuciem. Ciągłość błony bębenkowej zostaje zachowana.

Wśród ostrych zapaleń ucha środkowego wyróżnia się:

• ostre ropne (bakteryjne) zapalenie ucha środkowego,
• ostre nieropne (wirusowe) zapalenie ucha środkowego.

Wysiękowe zapalenie ucha środkowego objawia się zaleganiem płynu w błonie bębenkowej oraz pogorszeniem słuchu. Błona bębenkowa jest zachowana. Z kolei przewlekłe zapalenie ucha środkowego to stan zapalny, który trwa dłużej niż trzy miesiące. Typowy jest ubytek błony bębenkowej, pogorszenie słuchu oraz ropny bądź surowiczy wyciek z ucha.

W leczeniu zapalenia ucha środkowego można stosować gorące okłady oraz leki przeciwzapalne, przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. W ostrym bakteryjnym wdraża się antybiotyki z grupy penicylin lub aminoglikozydów. Niekiedy wskazane może być odsysanie wydzieliny i oczyszczanie przewodu słuchowego.

Na ucho wewnętrzne składa się wiele struktur. W jego skład wchodzi przedsionek, ślimak oraz trzy kanały półkoliste wypełnione płynem nazywanym perilimfą. Część ucha wewnętrznego odpowiedzialna za zmysł słuchu i równowagi nosi nazwę błędnika.

Zapalenie ucha wewnętrznego, inaczej zapalenie błędnika, jest schorzeniem rzadkim. Może być powikłaniem:

• niewłaściwie leczonego ostrego zapalenia ucha środkowego,
• przewlekłego zapalenia ucha środkowego,
• neuroinfekcji, na przykład ropnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych,
• urazów czaszkowo-mózgowych,
• operacji otolaryngologicznych,
• świnki.

Objawy zapalenia ucha wewnętrznego to:

• upośledzenie słuchu, zarówno niedosłuch odbiorczy, jak i głuchota,
• uczucie zatkania ucha,
• szumy uszne, pogłosy,
• zaburzenia równowagi, trudności w chodzeniu,
• zawroty głowy,
• nudności, wymioty.

Wyróżnia się ostre i przewlekłe zapalenie ucha wewnętrznego, a także, ze względu na charakter zapalenia: ropne, krwotoczne, surowicze i zgorzelinowe zapalenie ucha wewnętrznego.

Zapalenie ucha wewnętrznego wymaga leczenia w warunkach szpitalnych, na oddziale laryngologicznym. Podstawą terapii jest podawany dożylnie antybiotyk oraz leczenie objawowe.