Zapalenie wsierdzia dzieli się na infekcyjne zapalenie wsierdzia oraz reumatyczne zapalenie wsierdzia. W niemal połowie przypadków nie udaje się zidentyfikować czynnika etiologicznego choroby.

Do zapalenia wsierdzia dochodzi najczęściej drogą krwiopochodną. Oznacza to, że by doszło do rozwoju infekcji wewnątrz serca, konieczna jest bakteriemia, czyli obecność bakterii we krwi.

Reumatyczne zapalenie wsierdzia pojawia się w przebiegu gorączki reumatycznej, gdy zapalenie obejmuje tkankę łączną. Jej przyczyną jest najczęściej zakażenie paciorkowcem. Gorączka reumatyczna to choroba ogólnoustrojowa o podłożu autoimmunologicznym, będąca powikłaniem ostrego zapalenia gardła. Według specjalistów to najczęstsza przyczyna nabytych wad serca u dzieci i ludzi młodych. Do powikłań sercowych, w tym zapaleń wsierdzia, dochodzi u ponad 50% chorych z ostrą gorączką reumatyczną.

Do czynników ryzyka wystąpienia zapalenia wsierdzia zalicza się między innymi operację zastawek, narkomanię, ekstrakcję zęba, chorobę reumatyczną serca, wrodzone wady serca, kardiomiopatię przerostową, stany ciężkiego niedoboru odporności predysponujące do zakażeń krwi i stan po implantacji elektrod stymulatora, a także kardiowertera-defibrylatora.

Objawy zapalenia wsierdzia nie są charakterystyczne. W dużej mierze zależą od tego, czy stan chorobowy dotyczy prawej czy lewej strony serca, a także rodzaju drobnoustroju, który wywołał stan zapalny, odporności chorego czy obecności implantu (np. protezy zastawki serca).

W przebiegu zapalenia wsierdzia najczęściej pojawiają się symptomy bakteriemii. Występuje:

• wysoka gorączka,
• dreszcze, nadmierna potliwość,
• bóle mięśni i stawów,
• osłabienie i złe samopoczucie,
• bóle głowy, bóle pleców,
• nudności i wymioty,
• brak apetytu,
• splątanie.

W badaniu osłuchowym serca pojawiają się szmery w lewej lub prawej komorze, w zależności od tego, która struktura organu została zaatakowana. Jeżeli choroba dotyczy lewej części serca, może się pojawić niewydolność serca i objawy zatorowości. Choroba prawostronna wywołuje objawy zapalenia płuc.

W wielu przypadkach zapalenia wsierdzia pojawiają się objawy sugerujące udar mózgu, wynikające z zaburzenia pracy układu nerwowego, a także różne objawy naczyniowe. To na przykład wybroczyny pod paznokciami czy w siatkówce, na palcach i dłoniach oraz stopach. Niektóre są bolesne.

Ponieważ zapalenie wsierdzia nie wykazuje cech charakterystycznych, choroba często jest diagnozowana dopiero wtedy, gdy dochodzi do uszkodzenia zastawek serca.

Badaniami pozwalającymi na potwierdzenie rozpoznania infekcyjnego zapalenia wsierdzia są badania krwi, zwłaszcza posiew krwi, który pozwala na potwierdzenie obecności drobnoustrojów we krwi i umożliwia ich identyfikację oraz opracowanie antybiogramu, dzięki któremu leczenie jest skuteczne. W badaniach laboratoryjnych obserwuje się podwyższone parametry stanu zapalnego (białko CRP, finbrynogen, leukocytoza).

Nie mniej ważne jest obrazowanie serca za pomocą echokardiografii. Badanie polega na przyłożeniu głowicy USG do klatki piersiowej w okolicy serca, co pozwala zilustrować struktury narządu. Czasem badanie wykonuje się głowicą przezprzełykową.

Rozpoznanie infekcyjnego zapalenia wsierdzia jest jedynie w przypadku stwierdzenia cech zapalenia wsierdzia u pacjenta z uogólnionym zakażeniem lub posocznicą.

Podejrzenie zapalenia serca obejmującego wsierdzie jest wskazaniem do hospitalizacji. Leczenie zaczyna się od antybiotykoterapii i terapii przeciwgrzybiczej. Leki podaje się dożylnie. Zdarza się, że konieczne jest leczenie inwazyjne, polegające na operacyjnej wymianie zastawki oraz usunięciu istniejących konglomeratów.

Zapalenie wsierdzia jest chorobą poważną, która może prowadzić do śmierci (gdy jest nieleczona) bądź powikłań, takich jak uszkodzenie zastawek serca, ostra niedomykalność zastawki, zapalenie mięśnia sercowego, niewydolność serca, zaburzenia rytmu serca, zatory obwodowe, zatory płucne.