Zapalenie zatok przynosowych (łac. sinusitis paranasales) to stan zapalny struktur, które są powietrznymi jamami zlokalizowanymi wewnątrz kości czaszki. Wyróżnia się zatoki czołowe, szczękowe, sitowe i zatokę klinową. Za infekcje w ich obrębie odpowiadają wirusy oraz bakterie i alergeny, rzadziej grzyby.

W zależności od zajęcia danych zatok wyróżnia się:

• zapalenie zatok czołowych,
• zapalenia zatok szczękowych,
• zapalenie zatok sitowych,
• zapalenie zatoki klinowej.

Z uwagi na okres trwania infekcji dzieli się je na:

• ostre zapalenie zatok przynosowych, które cechuje gwałtowny początek. Choroba trwa nie dłużej niż 4 tygodnie,
• podostre zapalenie zatok przynosowych. Okres chorobowy trwa od 4 do 8 tygodni,
• przewlekłe zapalenie zatok przynosowych. Mówi się o nim, gdy czas trwania infekcji przekracza 8 tygodni lub często nawraca.

Zapalenie zatok najczęściej wywołują wirusy i bakterie. Najczęstszą przyczyną ostrego zapalenia zatok są koronawirusy, rynowirusy, adenowirusy czy wirus grypy. Do kolonizacji przez bakterie dochodzi zazwyczaj wskutek nadkażenia podczas infekcji wirusowej lub reakcji alergicznej. Najczęściej za zapalenie zatok odpowiadają Streptococcus pneumoniae, Haemofilus influenzae i Moraxella catarrhalis.

U osób z upośledzoną odpornością lub z cukrzycą może występować grzybicze zapalenie zatok. Jeszcze inną przyczyną infekcji w obrębie zatok przynosowych jest nierozpoznana bądź niekontrolowana alergia.

Ponadto zdarza się, że choroba zatok jest konsekwencją infekcji zęba pochodzenia korzeniowego lub permanentnego drażnienia błony śluzowej przez czynniki fizyczne. Do częstych zapaleń zatok przynosowych przyczyniają się również zaburzenia anatomiczne, takie jak skrzywienie przegrody nosa.

Jak dochodzi do zapalenia zatok? Mechanizm nie jest skomplikowany. Każda zatoka: czołowa, szczękowa, sitowa czy klinowa jest połączona z jamą nosową. Dzięki temu produkowana przez nie wydzielina może się wydostać na zewnątrz. Ponieważ są wentylowane przez wnikające powietrze, nie pojawiają się w nich patogeny. Zdrowe zatoki wypełniają swoje funkcje i nie sprawiają kłopotu.

Sytuacja zmienia się, gdy dochodzi do infekcji zatok. Wówczas pojawia się obrzęk wyścielającej ją błony śluzowej. To prowadzi do zablokowania ujścia zatok do jamy nosowej, co oznacza brak wentylacji i możliwości wydostania się wydzieliny z zatok. To sprzyja jej gromadzeniu się i rozwojowi stany zapalnego.

Objawem ostrego zapalenia zatok jest:

• wydzielina z nosa, która może spływać po tylnej ścianie gardła,
• utrudnione oddychanie przez nos,
• gorączka,
• obrzęk tkanek miękkich wokół oczu,
• pogorszenie węchu,
• ból głowy i twarzy, które ulegają nasileniu po schyleniu głowy. Ból głowy może mieć różną lokalizację i dotyczy czoła w przypadku zapalenia zatok czołowych, szczęki i górnych zębów lub policzka w przypadku zapalenia zatoki szczękowej, okolicy nasady nosa w przypadku zapalenia zatok sitowych czy szczytu głowy lub ucha w przypadku zapalenia zatoki klinowej.

Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych przebiega z podobnymi objawami, jednak o nieco mniejszym natężeniu. Możliwe jest również zapalenie zatok bez kataru.

W rozpoznaniu zapalenia zatok przynosowych dużą rolę odgrywa szczegółowy wywiad, badania dodatkowe i badanie laryngologiczne. Podczas rynoskopii przedniej możliwe jest stwierdzenie obecności wydzieliny czy polipów, a także ocena błony śluzowej pod kątem cech stanu zapalnego oraz stan przegrody nosa.

Kluczowe są badania laboratoryjne oraz obrazowe, pozwalające na analizę wszystkich zatok, kompleksu ujściowo-przewodowego, jamy nosa oraz wszystkich otaczających tkanek. W tym celu wykonuje się tomografię komputerową (TK), rezonans magnetyczny zatok (RM, MRI) czy RTG zatok. Przy ostrym zapaleniu zatok czasem do analizy pobiera się wydzielinę z zatok, a w przypadku podejrzenia alergii wykonuje się testy alergiczne.

Leczenie zapalenia zatok zależy od charakteru infekcji. Na chorobę o podłożu wirusowym stosuje się leczenie objawowe. Zaleca się codzienne kilkukrotne inhalacje i picie dużej ilości płynów. Pomagają domowe sposoby na zatoki: okłady z gorącego ręcznika, płukanie zatok czy nawilżanie błony śluzowej nosa roztworem soli fizjologicznej.

Co na zatoki? Zaleca się stosowanie leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Dodatkowo wskazane są leki o działaniu obkurczającym błonę śluzową nosa i zatok. Antybiotyk na zatoki włącza się w przypadku infekcji przebiegających z wysoką gorączką lub trwającej powyżej dwóch tygodni. Terapia trwa najczęściej od 10 do 14 dni.

W przypadku, gdy zapalenie zatok ma etiologię alergiczną, a także u osób z przewlekłym stanem zapalnym, stosuje się glikokortykosteroidy donosowe. Gdy za chorobę odpowiadają grzyby włącza się leki przeciwgrzybicze.

Przewlekły charakter zapalenia zatok jest wskazaniem do leczenia operacyjnego. Zalecane są zabiegi chirurgii endoskopowej, tzw. czynnościowej endoskopowej chirurgii zatok (ang. FESS, functional endoscopic sinus surgery).

W rozpoznaniu zapalenia zatok przynosowych dużą rolę odgrywa szczegółowy wywiad, badania dodatkowe i badanie laryngologiczne. Podczas rynoskopii przedniej możliwe jest stwierdzenie obecności wydzieliny czy polipów, a także ocena błony śluzowej pod kątem cech stanu zapalnego oraz stan przegrody nosa.

Kluczowe są badania laboratoryjne oraz obrazowe, pozwalające na analizę wszystkich zatok, kompleksu ujściowo-przewodowego, jamy nosa oraz wszystkich otaczających tkanek. W tym celu wykonuje się tomografię komputerową (TK), rezonans magnetyczny zatok (RM, MRI) czy RTG zatok. Przy ostrym zapaleniu zatok czasem do analizy pobiera się wydzielinę z zatok, a w przypadku podejrzenia alergii wykonuje się testy alergiczne.

Leczenie zapalenia zatok zależy od charakteru infekcji. Na chorobę o podłożu wirusowym stosuje się leczenie objawowe. Zaleca się codzienne kilkukrotne inhalacje i picie dużej ilości płynów. Pomagają domowe sposoby na zatoki: okłady z gorącego ręcznika, płukanie zatok czy nawilżanie błony śluzowej nosa roztworem soli fizjologicznej.

Co na zatoki? Zaleca się stosowanie leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Dodatkowo wskazane są leki o działaniu obkurczającym błonę śluzową nosa i zatok. Antybiotyk na zatoki włącza się w przypadku infekcji przebiegających z wysoką gorączką lub trwającej powyżej dwóch tygodni. Terapia trwa najczęściej od 10 do 14 dni.

W przypadku, gdy zapalenie zatok ma etiologię alergiczną, a także u osób z przewlekłym stanem zapalnym, stosuje się glikokortykosteroidy donosowe. Gdy za chorobę odpowiadają grzyby włącza się leki przeciwgrzybicze.

Przewlekły charakter zapalenia zatok jest wskazaniem do leczenia operacyjnego. Zalecane są zabiegi chirurgii endoskopowej, tzw. czynnościowej endoskopowej chirurgii zatok (ang. FESS, functional endoscopic sinus surgery).