Zespół metaboliczny diagnozuje się na podstawie kryteriów, które opracowała Światowa Organizacja Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO) oraz Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna (ang. International Diabetes Federation – IDF). W myśl ustaleń zespół X diagnozuje się go, gdy występuje tak zwana otyłość brzuszna (otyłość trzewna) oraz dwa z kryteriów:

• poziom triglicerydów we krwi jest równy bądź wyższy niż 150 mg/dl, dyslipidemia. To zaburzenie stężenia lipidów i lipoprotein w osoczu krwi,
• stężenie tzw. „dobrego cholesterolu” (HDL) we krwi u kobiet jest niższe niż 50 mg/dl, a u mężczyzn niższe niż 40 mg/dl,
• ciśnienie tętnicze jest równe bądź wyższe niż 130/85 mm Hg, leczenie nadciśnienia tętniczego,
• poziom glukozy we krwi na czczo równy lub wyższy niż 100 mg/dl, leczenie cukrzycy typu 2.

Bardzo często zespołem metabolicznym nazywane jest współistnienie nadwagi, otyłości, dyslipidemii, nadciśnienia tętniczego, hiperglikemii czy cukrzycy typu 2. Według Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością na zespół metaboliczny cierpi co piąty Polak.

Jakie są przyczyny zespołu metabolicznego? Podłożem zespołu X są różne czynniki, zarówno genetyczne, jak i środowiskowe. Za najważniejsze uważa się nadwagę i otyłość, nieprawidłowe nawyki żywieniowe i niewłaściwą dietę, zbyt małą aktywność fizyczną i siedzący tryb życia, stres, a także nadużywanie alkoholu i palenie papierosów.

Głównym objawem zespołu metabolicznego jest otyłość brzuszna oraz nieproporcjonalne i chude kończyny. O otyłości brzusznej mówi się, gdy obwód talii u kobiety jest równy bądź większy niż 88 cm, u mężczyzny równy bądź większy niż 102 cm. Otyłość charakteryzuje się tym, że tkanka tłuszczowa gromadzi się wewnątrz brzucha, okalając narządy wewnętrzne.

Ponieważ zespół metaboliczny to grupa powiązanych ze sobą objawów bądź chorób, typowe są wysokie wartości: ciśnienia tętniczego krwi, poziomu triglicerydów we krwi i poziomu glukozy we krwi.

Nadciśnienie tętnicze często przebiega w sposób bezobjawowy, choć jego symptomami mogą być bóle głowy czy zaburzenia snu. Objawy towarzyszące pozostałym jednostkom chorobowym często są niespecyficzne bądź nieobecne. To dlatego rozpoznanie opiera się na wynikach wielu różnych badań.

Choroby wchodzące w skład zespołu metabolicznego mogą prowadzić do spustoszenia w organizmie. Warto o tym pamiętać i zachować czujność w przypadku otyłości, nadwagi czy otyłości brzusznej, a w razie podejrzeń zespołu X skontaktować się z lekarzem.

Aby zdiagnozować zespół metaboliczny, niezbędne jest rozpoznanie wchodzących w jego skład zaburzeń. I tak ocena otyłości brzusznej jest możliwa na podstawie pomiaru obwodu talii. Rozpoznanie nadciśnienia umożliwiają jego pomiary za pomocą ciśnieniomierza (warto je wykonywać regularnie). By ocenić stężenie glukozy we krwi, triglicerydów oraz cholesterolu HDL, wykonuje się badania laboratoryjne z krwi.

Czasem niezbędne jest także wykonanie morfologii krwi obwodowej, stężenia elektrolitów, hemoglobiny glikowanej (HbA1c), kreatyniny i kwasu moczowego, cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL, TSH, parametrów funkcji wątroby czy badania ogólnego moczu. Badania zleca lekarz, dostosowując ich wachlarz do konkretnego pacjenta, na podstawie szczegółowego wywiadu oraz badania.

Nieleczony zespół metaboliczny może prowadzić do rozwinięcia się chorób sercowo-naczyniowych, a nawet śmierci. To dlatego osoba nim dotknięta powinna zostać objęta opieką wielodyscyplinarnego zespołu opieki zdrowotnej.

Leczenie farmakologiczne zespołu metabolicznego zależy od występujących jednostek chorobowych oraz stanu pacjenta. Inne leki podaje się przy insulinooporności czy cukrzycy typu 2, inne gdy występuje nadciśnienie.

Do najważniejszych metod leczenia zespołu metabolicznego należy jednak zmiana stylu życia. Należy zadbać o regularną aktywność fizyczną oraz prawidłowe nawyki żywieniowe. Kluczowa jest redukcja masy ciała. Co robić?

Bardzo ważna jest regularność posiłków, a także zmodyfikowanie jadłospisu. Nie może w nim zabraknąć dużej ilość warzyw i pełnoziarnistych produktów zbożowych bogatych w błonnik pokarmowy, a także owoców i chudego mięsa, także ryb. Tłuszcze nasycone trzeba zastąpić tłuszczami nienasyconymi, a i ograniczyć spożywanie łatwo przyswajalnych cukrów prostych oraz soli. Oznacza to, że z diety trzeba wykluczyć słodycze i słodkie napoje gazowane, a także potrawy tłuste, smażone i wysoko przetworzone oraz alkohol.